За "американскую мечту" нужно платить

Ипотечный кризис крайне негативно повлиял на всех американцев. Кто-то напрямую, кто-то косвенно, но все жители США на себе почувствовали его карающую десницу.
Джуди Кис, жительница Кливленда (штат Огайо), из-за ипотечного кризиса в прошлом году потеряла свой дом. Для его покупки она в свое время брала два кредита: первый ей предоставили в 1997 году, когда она приобрела дом в ипотеку за 97500 долларов, а следующий кредит под залог своего дома Джуди брала несколько лет назад.Известно, что в США покупать жилье в кредит было очень удобно из-за низких процентных ставок. Американцы привыкли еще и к тому, что под залог своих домов можно было брать еще и другие кредиты. Ведь банки оценивали их дома очень дорого. Вот Джуди Кис тоже так и поступила. Но вскоре она обнаружила, что уже не в состоянии продолжать оплачивать свои кредиты.Вначале она попыталась продать свой дом за 170000 долларов и таким образом закрыть свои кредиты. Ведь в начале 2007 года местное правительство оценило ее дом в 152900 долларов. Нужно отметить, что в США правительство штата оценивает недвижимость граждан, чтобы правильно начислять жителям налог на имущество.Но Джуди не удалось продать свой дом за такую сумму, а банк отказался пересматривать условия ее кредитного контракта. Более того, ее лишили права выкупа закладной. Банк вернул дом себе, который к тому времени упал в цене в несколько раз. В марте 2007 года дом Джуди был продан за 60000 долларов. Напомню, что 10 лет назад она покупала его за 97500 долларов.Патрик О"Доннелл, еще один житель Кливленда, рассказывает, что он покупал свой дом в благополучном районе города в западной окрестности за 150000 долларов в 2003 году. По его словам, такие же дома, как у него, сейчас в Нью-Йорке оцениваются в 1,5 млн долларов. Но в Кливленде, конечно, за эту сумму он не сможет продать свой дом.- Если бы я продал свой дом, то потерял бы много денег - цены очень сильно упали, - говорит Патрик.Нужно отметить, что сейчас в США происходит большое сокращение рабочих мест. Как нам рассказывает Патрик, те, кто попал под сокращение, скоро начнут продавать свои дома, ведь новые безработные не смогут выплачивать кредит.Родители Патрика, которые живут в штате Нью-Гемпшир, хотели переехать поближе к сыну, но теперь колеблются с переездом: в сегодняшних условиях они не смогут продать свой дом за желаемую цену.В Кливленде сейчас можно купить дом и за 20000 долларов, но только в бедных районах, что в восточной части города, где процветают наркомания и проституция. В этих районах криминал настолько лют, что даже поставщики пиццы отказываются ехать туда.Проблема ипотечного кредита дала о себе знать еще в 2000 году, когда люди все чаще стали запаздывать с оплатой кредита. По информации "Mortgage Bankers Association", если в 2000 году в Огайо непунктуальные заемщики составляли лишь 4 процента от общего числа, то уже в начале 2004 года поздние платежи стали составлять 35 процентов (!) от всех платежей.Между тем в Кливленде (крупнейший город штата Огайо) рост цен на недвижимость с 1996 по 2002 год составил почти 56 процентов. В целом по США рост цен на недвижимость в это время составлял 23 процента. Множество банков, которые занимались ипотекой, удвоили свою прибыль. Так, прибыль компании "National City" выросла с 1,4 млрд долларов в 2001 году до 2,8 млрд долларов в 2004-м. "Washington Mutual" повысил свои доходы с 1,9 млрд долларов в 2000 году до 3,9 млрд долларов в 2002-м. "Countrywide", компания, которая была лидером по раздаче ипотечных кредитов, вообще утроила свои доходы - с 841 млн долларов в 2002 году до 3,9 млрд долларов в 2004-м. Но в последние месяцы все эти банки были объявлены банкротами.Кливлендцу Роберту Смиту "черной метки" от ипотечного кризиса еще не поступало, поскольку и он, и его жена благополучно работают. Правда, у Роберта были планы переехать в другой район, поближе к школе своего сына, но теперь он уже понимает, что не сможет продать свой дом по желаемой цене, так как сейчас в Кливленде никто ничего не покупает на рынке недвижимости, поскольку банки перестали давать кредиты. Роберт вынужден оставаться в том же районе, где и жил. По его словам, в таком положении оказался не только он один.- В Кливленде от кризиса на рынке недвижимости пострадала в основном восточная часть города, - говорит он. - Множество бедных афроамериканцев в свое время брали дома в кредит, но потом оказались не в состоянии оплачивать их. Это частично случалось из-за недобросовестных теневых брокеров. Вообще, от кризиса в Кливленде, как и в целом в США, афроамериканцы являются наиболее пострадавшей группой.По словам Роберта Смита, никто из американцев пока не почувствовал эффекта от финансовой поддержки правительства. Но он согласен, что решение выделить 700 млрд долларов американским банкам само по себе остановило кризис от дальнейшего его углубления.Сенатор Ричард Лугар, работающий в сенате уже шестой срок и являющийся лидером республиканцев в комитете международных отношений, в интервью корреспонденту "ЭК" сказал:- 700 млрд долларов - это очень большие деньги. Я был против принятия этого решения, ведь это деньги налогоплательщиков.По его словам, вначале сенаторы рассуждали так: раз банки не предвидели такой проблемы, пусть теперь сами и расплачиваются. Но потом сенату все же пришлось принять этот законопроект.Как отметил Ричард Лугар, в том, что банки давали кредиты всем, кто захочет, были свои особенности. Как показывали исследования, покупка дома была одной из главных элементов "американской мечты".- Многие в мире до последнего момента считали, что это была внутренняя проблема США. Но мировой финансовый кризис показал, что за "американскую мечту" придется заплатить всему человечеству, - сказал сенатор.

Барак Обама: выстрелы в Далласе

Американцы серьезно и небезосновательно опасаются, что на избранного президента Барака Обаму может быть совершено покушение. Еще в ходе предвыборного марафона полицией были задержаны молодые люди, планировавшие убить чернокожего претендента на почве расовых предубеждений.
Из истории известно, что на жизнь четырех президентов США были совершены покушения, два из которых так или иначе связаны с расовым вопросом. Если 16-й президент Авраам Линкольн обеспечил черным свободу от рабства, то 35-й хозяин Белого дома Джон Кеннеди многое сделал, чтобы гражданские права афроамериканцев были приравнены к правам белых граждан США.Теперь у американцев есть страх, что Барак Обама может стать пятым президентом, который повторит судьбу Линкольна и Кеннеди. Этот страх можно прокомментировать словами 32-го президента США Франклина Рузвельта, который говорил: "Единственное, чего нам следует бояться, это сам страх" ("The only thing we have to fear is fear itself"). Как это ни печально, но расовые проблемы актуальны для США и в третьем тысячелетии. Американцы никогда не забудут Мартина Лютера Кинга, который тоже пал жертвой расизма.- Конечно, расовые проблемы уже не так злободневны, как это было в предыдущих веках, но они не исчезли полностью, - сказала в интервью нашей газете Джерри Эдингс, афроамериканская журналистка.Да, данная проблема осталась. Это можно было наблюдать в предвыборный период, когда на политические мероприятия в поддержку Обамы собирались в основном черные граждане. В конце концов афроамериканцы и стали той силой, которая обеспечила ему победу. Конечно, эксперты видят в победе Обамы и фактор молодых и новых избирателей. Но ведь большинство из них и были афроамериканцами, которые впервые зарегистрировали свой голос и проголосовали. Кстати, аналитик по выборам Давид Боситис рассказывал мне, что кое-где черные американцы сомневались в цвете кожи Обамы, говоря: "This guy is so white" - "Он какой-то белый".В городе Кливленде (штат Огайо) в ту памятную ночь 4 ноября, когда стало известно, что Барак Обама победил на выборах, число ликующих афроамериканцев на улицах превышало все мыслимые пределы. Ведь это была и их победа. Звучали следующие речи: "Я никогда, даже в своих самых смелых снах, не мог себе представить, что президентом США станет афроамериканец!", "Я не думала, что, пока жива, увижу такое!", "Я думал, что буду уже лежать в гробу, когда такое случится!". Так говорили афроамериканские жители Кливленда. Немудрено, ведь они на своем веку многое пережили из-за цвета своей кожи.Для Билла Майерса, потомка южных рабовладельцев XIX века, у которого дед воевал на стороне Конфедерации, самое ужасное заключается в том, что США в течение веков допускали "домашний терроризм" против черных.- То, что белые люди и на севере, и на юге молчали в течение стольких лет, видя, что творят с черными, можно считать одним из великих позоров американской истории, - говорит он. И это невозможно стереть из памяти афроамериканцев. Черные родители воспитывали своих детей в смирении и покорности, чтобы сохранить им жизнь. В противном случае, когда черные пытались защищать свои гражданские права, в ход пускалась так называемая машина линчевания. Линчеванию подвергались главным образом свободолюбивые афроамериканцы. Причем это имело место не только в южных штатах, но даже в Огайо, так как в 20-х годах прошлого века правительство штата контролировалось членами Ку-клукс-клана - террористической расистской организации, созданной в 1865 году ветеранами армии Конфедерации для пропаганды идей превосходства белой расы.Ку-клукс-клан являлась единственной террористической организацией США, которая поддерживалась правительством. Это как в случае с Пакистаном, когда тамошние власти поддерживали "Талибан".Кстати, очень символично, что покушение на жизнь Обамы готовилось в штате Теннеси, ведь Ку-клукс-клан как организация была создана именно там.Конечно, страх перед возможным покушением на Обаму больше волнует черных американцев, нежели белых. Это я поняла, когда спрашивала мнение по этому поводу и у тех и у других. Афроамериканцам было очень трудно ответить на подобные вопросы, в их словах чувствовалась какая-то боль. Были даже случаи, когда они просто отказывались отвечать на этот вопрос: так, к примеру, сделали профессор-афроамериканец Джейсон Джонсон и черный мусульманин Имам Паул Хасан.Белые американцы более спокойно относились к таким вопросам. Например, Чарльз Райс сказал, что у него есть такого рода страхи, поскольку до сих пор в США существуют элементы расизма, впрочем, как и в остальном мире. Томас Манн, известный эксперт по выборам, утверждает, что в США возможное покушение - нормальный риск для каждого президента вне зависимости от цвета его кожи. А Билл Майерс выразился более конкретно:- В историческом контексте восшествие Барака Обамы на пост первого человека Земли приравнивается к риску максимального наказания.Расовую сегрегацию (то есть как черные и белые до сих пор живут в разных районах) можно легко наблюдать по плану Кливленда: в восточной части города расположены в основном черные районы, а в западной - белые. Разделяет Кливленд на две цветные части и река Кайахога.В церквях тоже можно было наблюдать элементы сегрегации. Когда я посетила церковь Бетани, на службу собралось около 70 человек, но лишь трое из них были белыми американцами. Как рассказывал мне гид, в старые времена черных людей просто не пускали в церкви, и они были вынуждены создавать свои приходы. Кстати, черные церкви тоже сыграли важную роль в победе Обамы, хотя в США церковь и государство разделены.Речь афроамериканцев сильно отличается от речи белых граждан. Как мне рассказывали белые жители Кливленда, они порой просто не понимают своих черных сограждан. В Кливленде очень мало случаев регистрации браков между черными и белыми. А вот межрасовые браки между белыми и азиатами или между белыми и выходцами из Латинской Америки довольно-таки распространены.Все эти факторы в итоге и дают черным американцам почву для вполне обоснованной тревоги относительно возможного покушения на Барака Обаму - первого избранного президента-афроамериканца в истории США.

АҚШ журналистерінің сайлаудағы рөлі

АҚШ медиа нарығының сайлаудағы рөлі аз- маз таңдандырады. Өйткені, олар сайлау кезінде, президенттікке кандидаттарға ресми түрде қолдау көрсетуімен ерекшеленеді.
Бірақ, қолдау дегенде, газет бетіне тегін жарнама орналастыру немесе кандидаттың штабынан ақша алып, соның есебінен жағымды мақалалар жазу деп ойлап қалмаңыз.
Расын айту керек, АҚШ журналистері кәсіби түрде өте мықты. Олар «ақпаратқа бірінші болып қол жеткізу» деген ұғыммен етене таныс, себебі, бар ақпаратты өңдеумен емес, жаңа ақпаратты таба білуімен ерекшеленеді. Бұл мәселе бойынша олар өте жылдам, шапшаң.
Алайда, егер олар зерттеуге ден қоятын болса, зерттейтін тақырыбына бар уақыты мен күшін сарп етеді. Бірнеше апта, тіпті айлап, сол тақырыптың ізінде жүре беруге бейіл. Огайодағы «Cleveland Plain Dealer» газетінің тілшісі Роберт Смитс, бір мақаланы жазуы үшін 10 күннен 2 аптаға дейінгі уақытты сарп ететінін айтады. Бұл әрине, біз үшін түсініксіздеу жағдай. Қытайдың Шанхайынан келген әріптесіміздің, сайлау кезінде оннан аса мақала жазғанын естіген ол, «Менің редакторыма бұл жөнінде айта көрме» дейді әзілдеп.
АҚШ журналистикасының біздің журналистикадан ерекшелігі сол, газеттердегі мақалалардан журналистің жеке ойын таба алмайсыз. Өйткені, ол жеке ойын мақаласына еш қоспайды. Жеке ойы, жеке көзқарасы, өзіндік позициясын қосу ия болмаса, оқырманға ақыл айтып, жөн сілтеу, өздігінен тон пішу, қорытынды жасап, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін іздеу—мұның бәрі АҚШ журналистикасы үшін жат элементтер. Олар тек ғана мәселені жете білетін эксперттердің айтқанына сүйенеді. Өйткені, олар, «biased» деген терминнің көлеңкесінде қалғысы келмейді. (Аудармасы: предвзятость, пристрастность). Яғни, өз жеке пікірінің соңынан еріп кетпеу үшін барын салады және бұл олардың қолынан келеді.
АҚШ газеттерінде «editorials» немесе редактор бағанасы және пікірлерге арналған арнайы бет бар. Бірақ, жеке пікірлер жазатын жекелеген адамдар мен қалған журналистер арасы кәдімгідей бөлінген. Яғни, пікір жазатын адам кәнігі журналист болып істемейді. Ия болмаса, жрналист бүгін кәнігі мақала жазып, ертеңгі күні редактор бағанасына пікір жаза алмайды. Екеуі екі бөлек дүние. Әрі, «editorials» бағанасының жарты бет, пікірлердің бір ғана бетке жазылатынын ескерсек, тәулігіне 30-70 бетпен шығатын газеттердегі 1.5 беттік дүниенің еш нәрсе өзгерпейтіні белгілі.
Бірақ, бір қызығы, АҚШ журналистикасында сайлау процесі кезінде президенттікке кандидатқа ресми түрде қолдау көрсету деген дәстүр қалыптасқан. Қазақстанда, бұл аса таңғаларлық нәрсе емес. Өйткені, бізде АҚШ журналистикасының элементтері аса көп таралмаған, сондықтан, да журналистер бұл стильмен аса таныс емес. Сол үшін да, кандидатқа қолдау көрсетпей, бейтарап қалатын өте ықпалды әрі танымал газетті көрсеңіз, таңғалуыңыз мүмкін.
Ал АҚШ-та керісінше, «Неге газеттер кандидатқа қолдау көрсетеді?» деп таңдануыңыз мүмкін. Өйткені, қанша дегенмен, бұл елдің журналистикасының стандарттары мүлде басқаша ғой.
«New York Times», «Washington Times» секілді газеттер дәстүрлі түрде демократтарды қолдайтын газеттер. «Los Angeles Times» газеті мен консервативті бағыт ұстанатын «Washington Post», «Wall Street Journal» газеттері, әрі ең қызығы, жариялана бастағаннан бері тек ғана республикалықтарға қолдау көрсетіп келген «Chicago Tribune» бұл сайлауда демократтар жағынан табылды. Соңғы газеттегі жағдай аса таңғаларлық та емес шығар. Өйткені, Барак Обама, Иллинойс, Чикагодан сайланған сенатор.
Билл Мейерс, «Cleveland Plain Dealer» газетінің тілшісі, газеттердің кандидатқа қолдау көрсетуін өте қалыпты қабылдайды. Оның айтуынша, газет кандидаттарды қолдағанымен, оқырмандарға әсер ете қоймайды. Өйткені, кімге дауыс берерін газеттің ресми қолдау туралы ақпаратынсыз-ақ шеше алатындай оқырманда ақыл жетерлік.
«Cleveland Plain Dealer»--Огайодағы, Кливлендтегі ең таралымды газет. Бұл жылы газет Обаманы қолдап отыр. Бірақ, 4 жыл бұрын газетте қызықты жағдай орын алыпты. Газеттің қожайыны республикалық кандидат Бушты қолдағысы келсе, редакторлар кеңесі демократ-Керриге іш тартқан. Көзқарастар қайшылығы себепті, газет кандидаттың екеуін де қолдамаған.
Кливлендтегі Case Western Reserve University профессоры Джозеф Уайттың айтуына қарағанда, газет қожайынының ол кезде Бушты қолдауы таңқаларлық жағдай емес. Өйткені, газеті бар адамдар кедей болмайды. «Ал байлар негізінен республикалықтар». Бірақ, әйтеуір, бұл жолы газет демократты қолдауды жөн деп тауыпты. Шамасы, көзқарастар қайшылығы орын ала қоймаған.
Журналист Билл Мейерс, «Огайолықтар немесе кливлендтіктер «editorials» бағанасының позициясына қарайлап, өздері шешім қабылдамай отырады дегенге сене алмаймын» дейді. Оның айтуынша, оқырмандарда онсыз да кандидаттар туралы ақпарат жеткілікті болады. Ал егер, газеттің ұстанымы оқырмандарға әсер ете қойғанның өзінде, ол бүкіл оқырмандардың 2-3 пайызына ғана ықпал етуі мүмкін.
Бірақ, сайлау күні:4-желтоқсанға дейін, бүкіл халықтың 7-8 пайызының өздерін «әлі шешім қабылдай қоймаған адамдардың» қатарына жатқызғанын ескерсек, 2-3 пайыздық ықпал өте жоғары көрсеткіш.
Келесі бір журналист Тед Диадиюн, газеттің кандидатты қолдауы деген ұғымның өзін ұнатпайды. Газеттердің бұлайша, кандидатқа қолдау көрсетуіне ол бірнеше жылдан бері қарсы. «Газеттің редакторлар кеңесінде өз қарсылығымды үнемі айтып жүремін» дейді ол.
Журналист Патрик О’ Доннел, тіпті, өз мамандығының саяси көзқарастарға байланып қалуына мүлдем қарсы. «Мен сайлауда ешкімге дауыс бермеймін. Мұндай шешім қабылдағаныма бірнеше жыл болды» дейді ол. Біз болсақ, «Азаматтық позицияңыз қайда қалады. Сайлауда бір дауыс кем болады ғой» деп тықақтаймыз оған. Ол болса, «Журналист бейтарап және әділ болуы тиіс. Ол оқырманға ақпарат тартауы ғана керек. Саяси көзқарастарын жоғары қоятын болса, ол оқырманға шынайы ақпарат тарата алмайды» дейді ол. Айтпақшы, Патрик, Огайода сайлау процесін жазып жүрді.
Біз Халықаралық Журналистер Орталығының тренері Чарльз Райстен, «Журналистердің өте бейтарап болып қалуының фонында, газеттердің редакторлар кеңесінің кандидатты қолдап, саяси бағыт ұстануы, түсініксіз жағдай емес пе?-деп сұрағанбыз. Оның айтуынша, «мұнда тұрған ештеме жоқ. Себебі, репортерлер бәрібір де бейтарап қалады ғой. Оқырман, негізінен репортердің ақпаратын оқиды. Ол редактор бағанасындағы мақаланың жеке біреудің көзқарасы екендігін біледі. Сондықтан, бұдан оқырманға келер зиян жоқ» дейді.
Американ журналистикасының ақсақалы, бұл саладағы аса ықпалды эксперт, 50-жылдық тәжірбиесі бар Бил Ковач пен «Washington Post» газетінің басқарушы редакторының орынбасары Милтон Колеман да, «Егер газеттердегі ресми позиция редактор бағанасында шығатын болса, онда тұрған ештеме жоқ» дейді. Алайда, Ковач журналистикадағы бұл жағдайды аса қатты қолдамайды екен. Оның соңғы жарыққа шығарған кітабы «The Elements of Journalism». Ол кітабында АҚШ газеттеріндегі бүкіл жағдайды бүге-шігесіне дейін талдап шыққан.
Профессор Джозеф Уайт, «Wall street journal» газетінің Обаманы қолдауы, «Обама коммунист» дейтіндердің аузына құм құйғандай болды. Уолл Стрит пен коммунизмді бірқатарға қою мүмкін емес қой» дейді. Естеріңізге сала кетсек, Обаманы қарсыластары коммунист етіп көрсетуге тырысқан. Өйткені, оның «Байлардың салығын көбейтіп, кедейлердің салығын азайтамыз» деген платформасын коммунистердің позициясымен сәйкес қарастырылған.
Сонымен, АҚШ газеттерінің дені президенттік сайлауда Барак Обаманың кандидатурасын қолдауымен ерекшеленді.

«Ең өтімді сувенир Обаманыкі болды»

АҚШ-тағы президенттік сайлау сувенирлердің саудасына аса жағымды әсер еткен. Дүкендердің барлығы дерлік сайлау кампаниясының элементтері жапсырылған сувенирлерге толы болды. Сайлаудың аяқталып, президенттің айқындалғанына қарамастан, бұл дүкендердегі сауда әлі күнге дейін өте қызу жүруде. Егер дұрыстау дүкендерде сувенирлер бағасы әжептеуір қымбат болса, жаймаларда олардың бағасы біраз арзан.

Ақ Үйден аса алыс емес қашықтықтағы жаймалардан кәдімгідей кезекте тұрған адамдарды кездестіруге болады. Саудагерлердің көңілі тоқ.
46 жастағы Марко Алеварес, Мексикадан келген эмигрант, АҚШ-та 1986 жылдан бері тұрады. Кәсібі: ұсақ саудамен айналысу. Сувенирлер сатады. Бұл жылы оның саудасы кәдімгідей жанданып қалыпты. Өйткені, қанша дегенмен, АҚШ президентін таңдайтын жыл болғандықтан, президенттікке түскен кандидаттардың суреттері жапсырылған сувенирлер сұранысқа өте молынан ие болыпты. «Жұрт негізінен Барак Обаманың бейнесі бар сувенирлерді сатып алуға бейіл болды» дейді ол. Тіпті, оның тәулігіне 100 доллар тапқан кездері де болыпты. Оның айтуынша, қала халқы сувенирлерге аса қызықпайды. Негізгі клиенттері туристер. Бірақ, бұл жылы қала халқы да сувенирлер алуға ықылас танытқан.
АҚШ-қа Қытайдан 1982 жылы келген эмигрант, 62 жастағы Джон Лонг те сувенирлермен сауда жасайды. Ол өз әріптесінің сөздерін нақтылай түсті. «Мәселен, егер 20 футболка сатсам, соның 19-ы Обаманың бейнесімен, ал қалған біреуі МакКейннің бейнесімен болатын» дейді ол. Оның айтуынша, қазірдің өзінде де Обаманың сувенирлеріне сұраныс өте жоғары. «Себебі, ол біздің ендігі президентіміз болды ғой» дейді ол. Республикалық кандидат, сенатор-демократ МакКейннің сувенирлеріне деген сұраныс мүлде жоқ екен.
Джон Лонг, мексикалық әріптесіндей емес, өте сақ. Табатын пайдасы жайлы ақпаратпен бөліскісі келмеді. Қайта, жауын-шашынды күндері саудасының дұрыс жүрмейтінін айтып шағынды.
АҚШ-қа Перуден жақында ғана келген 28 жастағы Джордж Францисконың жаймасында қарақұрым адам кәдімгідей баршылық екен. Өйткені, ол көрші саудагерлер секілді емес, бірнеше дана сатып алатын адамға жеңілдік қарастырыпты. Туристердің арзан нәрседен қашпайтыны белгілі. Еске салатын дүние, бүкіл сувенирлер иә Қытайда, иә болмаса, Латын Америкасы елдірнде жасалынған.
«Сатылған заттардың ішінде Обамаға қатысты сувенирлердің үлесі 80% тең. Ал МакКейнге қатысты сувенирлердің үлесі бар-жоғы 20%» дейді ол. Жаймасындағы саудаға оның көңілі тоқ.
Вашингтондағы кітап дүкендерінде де дәл осындай жағдай. Қаладағы «Borders Books», кітап дүкендері жүйесінде Обаманың «The Audacity of Hope» және «Dreams from My Father» атты кітаптарына сұраныс мол екен. Кітаптарды, кісінің көзі бірден түсетіндей етіп, есіктен кірген беттегі жерде жақсылап, безендіріп қойған. Бұған қоса, Мишель Обаманың кітабы мен екеуінің биографиялары жайлы кітаптар көрнекті орын алған.
МакКейннің кітаптары көзге түспей, біраз іздеуге тура келді. Кітап дүкенінің қызметкері Майктың айтуына қарағанда, Обаманың кітаптарына сайлауға дейін де, сайлаудан кейін де сұраныс мол болған. Ал МакКейннің кітаптарына деген сұраныс өте төмен деңгейде. Ол, тіпті Обаманың кітабын сұраушылар санының артып бара жатқанын айтады.
Біздің өзіміз, кітап кассасында кезекте тұрған бірнеше адамның қолынан Обаманың кітабын байқадық. Роберт Адамс есімді Вашингтон тұрғыны, болашақ президентінің шығармасын сатып алу үшін, әдейі кітап дүкеніне бас сұғыпты. «Мен сайлауда МакКейнге дауыс бергем. Бірақ, енді Обама келесі 4 жылға президенттікке сайланғандықтан, ол туралы дұрысырақ білуге тура келеді» дейді ол.

PS. Бұл уақытта, Ақ Үй АҚШ-тың 44-президенті және Ақ Үйдің келесі қожайыны Барак Обаманың инаугурация рәсіміне дайындықты бастап жіберді. Ақ Үй сыртында құрылыс жұмыстары қызу түрде жүріп жатыр.
Инаугурация, 2009 жылдың 20-қаңтарында өтеді.

44-й президент США

Американцы празднуют победу Барака Обамы на президентских выборах. Улицы Нью-Йорка, Вашингтона, Кливленда и других крупных городов парализованы толпами сторонников победившего демократа, скандирующими главный лозунг предвыборной кампании своего кандидата: "Перемены!".

Победа Барака Обамы на президентских выборах в США стала свершившимся фактом. Его кандидатуру поддержали более 330 выборщиков (вместо необходимых 270 голосов) и 52 процента избирателей. Явка избирателей в день голосования побила все рекорды. Из-за ажиотажа перед избирательными участками выстраивались очереди, а в ряде штатов электронные машины для голосования давали сбои.Избранный президент уже обратился со своей первой речью в новом качестве, поблагодарив сторонников за оказанную ему поддержку.- Эти выборы показали, что США по-прежнему остаются страной, в которой возможно осуществление любой, самой невероятной мечты, - заявил Барак Обама.Одним из первых нового хозяина Белого дома поздравил действующий президент Америки Джордж Буш.- Вы только что встали на один из самых великих жизненных путей, которые только может прожить человек, - сказал он.В день выборов на избирательных участках Огайо, где я присутствовала, таких очередей, как, допустим, в Пенсильвании или Флориде, не было. А все из-за того, что жители Огайо прислушались к призыву демократической партии и проголосовали заранее. Избирательные участки штата открылись в 6.00 утра, а уже через три часа многие из них были почти пусты.Самым последним на избирательном участке Ньюбург Хейтс города Кливленда голосовал Джеймс Вессен, который пришел за полчаса до его закрытия. На мой вопрос: "Почему вы так поздно пришли?" - он ответил, что до последнего момента не знал, кого поддержать.- И вот решил. За Обаму буду голосовать! - сказал Джеймс Вессен.Джозеф Уайт, профессор по политическим наукам Case Western Reserve University города Кливленда, считает, что некоторые неопределившиеся избиратели, даже будучи республиканцами, колебались проголосовать за МакКейна. И все из-за Сары Пэйлин. Надо отметить, что демократы удачно использовали "эффект Сары Пэйлин", который де-факто стал "дефектом Сары Пэйлин".Вообще, позиция некоторых американцев при выборе своего кандидата порой очень удивляла. Так, жительница Кливленда Элхам проголосовала за МакКейна, но ей очень нравится персона кандидата-демократа.Вернемся к профессору Уайту, который исключает проявление расового вопроса на этих президентских выборах.- Может, для кого-то в южных штатах цвет кожи кандидата в президенты и имеет значение, но эффект от этого очень незначительный, - убежден он. - Американцы, которым меньше 40 лет, особо не комплексуют по расовому вопросу.Слова профессора Уайта опровергает волонтер предвыборной кампании Барака Обамы Надир Мехур Мустафа.- В процессе агитации один из горожан сказал мне, что не стал бы голосовать за Обаму, если даже он был бы самым последним человеком на свете. Я понимаю это как абсолютное проявление расизма, - говорит Надир Мустафа.По словам Джулии Шерсон, исполнительного директора кливлендского отделения "Американо-исламского совета", американское общество, к сожалению, разделено на всевозможные группы по интересам.- По сравнению с нами канадцы представляют собой единую нацию, - убеждена она.Так или иначе, но вчера Америка сделала свой выбор. И с этим надо считаться.

"Барак Обаманы қолдаймыз"

«Ол өзгеше, біз оны сол үшін де қолдаймыз» бұл пікірді Кливленд, Огайодағы этникалық топ өкілдерінің аузынан жиі естуге болады. Өзгеше адам—сенатор-демократ Барак Обама.

Егер этникалық топтар өзгеше деген сөзді Обаманы жақын тартып айтатын болса, республикалық партия өкілдері бұл сөзді сайлаушыларды демократ кандидаттан алыстату үшін пайдаланады.
АҚШ вице-президенттігіне үміткер Сара Пэйлиннің сайлаушыларымен кездескен кезінде «Ол өзгеше. Ол біз сияқты емес» деп Барак Обама туралы айтқан пікірі, этникалық топтардың шымбайына батыпты.
«Бұл сөзі арқылы Пэйлин нені аңдатқысы келді? Обаманың нәсілінің өзгешелігін бе, жоқ әлде, оның құндылықтарының өзінікінен ерекшеленетіндігін бе?» деп таңданады араб нәсілді америкалық Нәдір Мехур Мұстафа. Нәдір Мұстафа үшін Обама шындығында да өзгеше. «Не үшін өзгеше?» деп сұраймыз біз. «Жо-жоқ, мен оны нәсіліне бола қолдамаймын. Алайда, нәсілінің өзгеше екендігі онсыз да айқын ғой. Оны ескермеу мүмкін емес. Бірақ, мен үшін өзгешелігі оның ерекшелігінде, оның ұстанған бағытының ерекшелігінде. Ол мүлде басқаша» дейді Нәдір Мұстафа.
Нәдір Мұстафа палестин текті араб. Ата-анасы әлі күнге дейін Сауд Арабиясында тұрады. Өзі американ азаматы. Оның айтуынша, америкалық мұсылмандар негізінен, республикалық партияның қолдаушылары болған. Бірақ, 2001 жылдан бастап Буш әкімшілігінің жүргізген саясатынан көңілі қалған мұсылмандардың саяси бағыты өте қатты өзгерген. «Соңғы жылдары мұсылмандар қатты сынға түскендіктен, көзқарастары да өзгерді. Қазір, консерватор- республикандықтардан гөрі, либерал-демократтар бізге әлденеше жақын» дейді ол.
MBA мамандығына ие Нәдір қазір Обаманы сайлау кампаниясында ерікті (volunteer) болып жұмыс істейді.
Американ-Ислам Кеңесінің Кливленд бөлімінің директоры, Ислам дінін қабылдағанына көп уақыт өте қоймаған Джулия Шерсон «Біздің құндылықтарымыз, республикалық партия құндылықтарына әлдеқайда жақын еді. Алайда, Буш саясатынан кейін мұсылмандардың демократиялық партия қатарына жаппай өтуі байқалды» дейді.
Республикалық партия, отбасының беріктігін, діншілдікті қолдайтын болса, демократиялық партия аборт жасауға, дәстүрлі емес жыныстық қарым-қатынастарға еркін көзқарас ұстанады. Сонымен қатар, аса діншіл емес азаматтар да демократиялық партия қатарынан көбірек табылады.
Огайодағы мұсылмандар кемінде 10 этникалық топтан құралған. Огайодағы дауыс беру құқығы бар мұсылмандар саны 200.000 адам. Штаттағы саны жағынан тез өсіп келе жатқан қауымдастық.
Кливлендтегі еврей қауымдастығының өкілі Нина Уэйн де Барак Обаманың кандидатурасын қолдайды. Нинамен кездесудің реті келмеді, телефонмен ғана сөйлестік. Огайодағы көптеген еврейлері секілді, ол қара күз келісімен Флорида штатына көшеді екен.
Обаманың сайлаудағы қарсыласы МакКейннің ашық түрде еврей мәселесін көтеріп жүргеніне қарамастан, Нина Уэйн үшін, Барак Обама АҚШ президенті болуға тұрарлық кандидат.
Естеріңізге салсақ, Обаманың «Иран президенті Махмуд Ахмадинеджадпен кездесіп, келіссөз жүргізер едім» деген мәлімдемесі МакКейн тарапынан ғана емес, еврей қауымдастығы тарапынан да үлкен сынға ұшыраған. Джон МакКейн: «Израильді жер бетінен жойып жіберу керек» дейтін адаммен қалай ғана кездесуге болады» деп сынап, Израиль қауіпсіздігін қамтамасыз етуде өзін Обамадан гөрі сенімдірек етіп көрсетсе, еврей сайлаушылары Обаманың президент болуына күдіктене қарай бастапты. Бірақ, Уэйн «Соғысқаннан гөрі, кездесіп, мәселені талқылаған жөн» дейді.
Еврей ұлтының өкілі Нина Уэйннің Обаманы болашақ президент ретінде қабылдауы араб Нәдір Мұстафаның ойымен сәйкес келеді. «Ол өзгеше. Оның көзқарасы өзгеше. Ол керемет. Мен оны сондықтан да қолдаймын» дейді Нина. Республикалық-еврейлер Обаманың мұсылман әлеміне жақындығы жайлы ақпарат таратып, оның Иран хақындағы позициясын талқылап жатқанда, Нина күйеуі Норман Уэйн екеуі еврей қауымдастығына арнап, жолдау жолдапты. «Сенатор Обаманы қаралап жатқанда біз үн- түнсіз отыра алмаймыз» деп басталады олардың жолдауы. «Jews News» газетінде жарияланған бір беттік жолдау үшін 2 мың АҚШ долларын төлепті.
Негізінен, Американ Еврей комитетінің сауалнамасына қарағанда, еврейлер, дәстүрлі түрде демократтарды жақтайды екен. Саны жағынан аса көп болмаса да, Кливлендтегі еврей қауымдастығы ықпалды болып есептелінеді.
Испантілді америкалықтар да бұл сайлауда Обаманы қолдайды. Бұл қауымдастық та, дәстүрлі түрде демократтарды жақтайды екен.
Кливлендтегі Hispanic Political Action Committee президенті Хьюго Уризардың айтуына қарағанда, АҚШ жаңа саяси бағытқа зәру. «Буш саясатының әсерінен мемлекет имиджі зардап шекті. Обаманың Америка имиджін өзгертетіндігіне сенемін» дейді Уризар.
Испантілді америкалықтардың республикалық партиядан көңілі қалатын тағы бір тұсы, Уризардың айтуына қарағанда, «Латын Америкасы елдері қаржылық көмекті АҚШ- тан гөрі Қытайдан көбірек алып отыр. АҚШ Оңтүстік Америкаға көңіл бөлмей қойды».
Испантілді америкалықтардың Огайодағы саны 350.000 адам болса, Кливлендтегі саны 120.000.
Егер Хьюго Уризар сайлау учаскесіне барып, дауыс берер кезде, кандидаттың АҚШ мүддесімен қатар Латын Америкасы елдерінің мүдесіне жауап беруіне көңіл аударса, араб пен еврей Таяу Шығыстағы жағдайға жаны ашыса, қытай тектес американ азаматы Маргарэт Вонгты кандидаттың Қытайға қатысты ұстанатын саясаты аса алаңдатпайды. Өйткені, оның айтуынша, «Америкадағы қытайлар Қытайдағы қытайлардан біраз ерекешеленеді».
Вонг та Барак Обаманы қолдайды. «Обаманың елге әкелетін өзгерісі біз үшін өте қажет» дейді ол. Вонг АҚШ-қа 1968 жылы көшіп келген. Қазір Кливлендтегі үлкен жетістікке жеткен заңгерлердің бірі.
Бір ескеретін нәрсе, Азиялық-америкалықтар бұл жолғы сайлауда аса белсенді. Кливлендтің Чайнтаунындағы дүкен, мейманханаларда «Asian-Americans and Pacific islanders for Obama» деген плакаттарды жиі кездестіруге болады.
Жергілікті журналист, бүкіл өмірін Кливлендте өткізген Роберт Смитстің айтуынша, әдетте, азиялық-америкалықтар өте момын болып келеді. Саяси мәселлерде белсенділік таныта қоймайды. Ол азиялық-америкалықтардың бұл жолғы белсенділігіне таңданады да.
Кливлендте 10.000 қытай болса, өзге де азиялық- америкалықтардың саны 50 000 астам.
Этникалық топтардың аса ауқатты өкілдері республикалық партия кандидатын қолдайды, өйткені, Барак Обаманың салық саясаты көңілдеріне қош келмейді.
Дегенмен, этникалық топтар негізінен демократиялық партия кандидатына дауыс бермек.
Араб текті америкалық Нәдір Мехур Мұстафа айтпақшы, «Обама американ арманының белгісі іспетті. Оның жолдауы америкалықтарды біріктіруге арналған».


Кливлендтің халқы 500 000 таяу болса, Огайода 11 млн. халық тұрады.

Сайлаудағы идеологиялық әсер

АҚШ бүгінде, идеологиялық түрде екіге жарылып отыр, дейді профессор Джозеф Уайт. «Әрине, коммунизмнің капитализмге деген қарсылығы сияқты емес, дегенмен, демократтар мен республикалықтар арасы қатты ажырап кетті» дейді ол.
Екі партия сайлаушылардың 45-45 % пайызынан дауысқа ие болса, қалған 10 пайызы кімге дауыс берерін білмей абдырап қалады екен. Сайлаудың басталуына бірнеше сағаттар қалғанымен, зерттеулерге қарағанда, әр штатта 4-5 пайыз кімге дауыс беретінін әлі шеше қоймаған. Мәселен, Огайо штатында, респонденттердің 49 % Обамаға дауыс береміз десе, 46% МакКейнге дауыс береміз деген. Ал сайлаушылардың 3 % әлі кімге дауыс берерін білмейді.
Профессор Уайт, бұл жағдайды қалай түсінерін білмейді. «Жұрттың бәрі кімге дауыс берерін шешкен. Ал мыналар әлі білмейді. Бұлар, иә болмаса, ақымақ, ия болмаса, әлі күнге дейін қажетті ақпаратқа қол жеткізбеген» дейді.
Оның пайымдауынша, Сара Пэйлиннің вице-президенттікке түсуі көп адамды кімді таңдарын білмей сарсылтып қойған.
Оның білуінше, ата-бабаларынан бері республикалықтар болып келген отбасылар бар. Бірақ, ол отбасындағы жас сайлаушы, Сара Пэйлинді көріп, «Ой құдайым, мен бұл әйелге дауысымды еш бере алмаймын» деуі мүмкін.
Демократтар Сара Пэйлин эффектісін МакКейннің анти--жарнамасы ретінде өте жақсы пайдаланды. «МакКейннің, президент болып сайланған күннің өзінде, мерзімінің соңына дейін, Ақ үйде отыруы екіталай. Сара Пэйлинді Президент ретінде елестетіп көріңізші!!!» дейді жарнамадағы үрейлі дауыс.
Скот Китердің айтуына қарағанда, Сара Пэйлиннің вице-президент кандидаттығына таңдалуы республикалықтарға негативті әсер еткен. Pew Research Center «Пэйлин вице-президент болуға қажетті деңгейде ме?» деген сауалнама жүргізген кезде, алғашқы аптада респонденттердің 42 пайызы «Ия» деп жауап берсе, екінші аптада бұл деңгей 32 пайызға дейін төмендеген.
Бірақ, Барак Обама факторы да сайлаушылардың сенімді болмауына қажетті деңгейде әсер етуі мүмкін. Кливленд тұрғыны, Альберт есімді музыкант, дауысын тіркеген демократ болғанымен, Обаманы қолдауға сенімді емес. Өйткені, ол праймеризде (партияның ішінде өтетін сайлау) Хиллари Клинтонды жақтаған. Клинтон, Огайодағы праймериз кезінде жеңген еді.
Америкалықтардың позициясы қызықты. Мәселен, Элхам есімді Кливленд тұрғыны, сайлау учаскесіне бірнеше күн бұрын барып, республикалық кандидатқа дауыс берген. Бірақ, Обаманың жеңуін қалайды. «Маған Обама ұнайды» дейді ол.

«Америка бірнеше топтарға бөлініп, қазіргі күні бір ұлттан гөрі, бөлек-салақ қоғамды еске түсіреді» дейді Джулия Шерсон. Оның ойынша, республикалық партия бұл бөліну элементтерін өте жақсы пайдаланып отыр.
«Бізге қарағанда, Канада халқы бір ұлтқа көбірек ұқсайды» дейді ол.
Әрі, сайлау алдындағы әртүрлі бөлінушіліктер қоғамда біраз уақытқа дейін кері әсерін қалдырады.

АҚШ сайлауындағы діни фактор

Діни фактор бұл сайлауда біраз жаңғырыққа ие болды. Алдымен, Обаманың бұрынғы пасторы Джереми Райттың «God damn America» (Американы қарғыс атсын) деген сөзі америкалықтар арасында кеңінен тарады. «Ақ Үйге барғысы келетін адам қалайша мұндай сөз айтқан адаммен рухани қатынаста бола алады» деп, осы сөзді МакКейннің сайлау кампаниясы сайлаушыларды Обамадан бездіру үшін пайдаланды. Әдетте, америкалықтар «God bless America» (Американы Құдай жарылқасын) дейді.
Pew Research Center әлеуметтік зерттеулер институтының директоры Скот Китер, «Зерттеулер көрсеткендей, бұл сөздің де, қатынастың да сайлаушыларға әсер ете қоймағаны» жөнінде айтса, МакКейннің раллиінде біз сұхбаттасқан сайлаушы, демократ, бірақ, республикандық кандидатты қолдайын деп отырған Джон Откинс, «Мені Обаманың жанындағы адамдар шошындырады» дейді.
Екінші мәселе, Обаманың мұсылман әлемімен байланысының болуы-мыс мүмкіндігі. Әкесінің есімінің Хусейн аталғаны.
Американ-Ислам Кеңесінің Кливленд бөлімінің директоры, Джулия Шерсон, «АҚШ- та мұсылман болу фобияның жаңа түрі. Мәселен, Обаманың қара нәсілді екенін айтуға болмайды, бірақ, оның мұсылман әлемімен байланысын айтуға болады» дейді.
Толықтай сөйлемнен жұлып алынған «My Muslim faith» деген Обаманың сөзін, қарсыластары, діні мұсылман деп таратқаны белгілі. Обаманың проблемасы, сөйлемді қанық айтуға шебер емес. Бірнеше сөйлемді қосарластырып айтып, кісіні шатыстырады. Joe the Plumber оқиғасындағы «spread the wealth» деген сөзін МакКейн кампаниясы өте ұтымды пайдалануда.
Жалпы, АҚШ дін таңдауы түгілі өзге нәрселерге де бостандық берілген ел. «АҚШ үшін адамның қандай дінге қатысы болғанының қаншалықты маңызы бар? Бұл Сауд Арабиясы секілді бір негізгі дінге иек артқан мемлекет емес қой?» деген сауалға, «Religion’s Changing Role in American Politics» кітабының авторы, профессор Джон Грин, «2008 жыл сайлауында діни мәселе өте маңызды. Тіпті, екі кандидаттың арасын бөлетіндей рөлге де ие» дейді. Оның айтуынша, сайлаушылар өздерінің діни бостандығы жайлы құқығына сенеді және қандай дінді таңдайтынын әркімнің өзі біледі деп санайды. Бірақ, мәселе, президенттің дініне келіп тірелгенде, оларға бәрібір емес, әсіресе, президенттікке кандидат бүгінгі күнде АҚШ-та абыройсыздау мұсылман немесе мормон болса» дейді.
Американ-Ислам Кеңесінің Кливленд бөлімінің директоры, Джулия Шерсон, АҚШ-та соңғы 7-8 жылда мұсылмандардың үлкен прессингте болуының кішкентай балаларға да сезілгенін айтады. «Тіпті, балалардың, әке-шешелерінен «Біз шынымен де соншалықты жаман адамбыз ба?» деп сұраған да жағдайлары болыпты.
Ол Буш әкімшілігі бұрынғы Мемлекеттік хатшысы Коллин Пауэллдің АҚШ мұсылмандарын қорғаған сөздерін сүйсіне айтады. «Обама мұсылман екен» деген жаңғырық қаттырақ шыққан кезде, Пауэллдің « Мұсылман болса қайтеді? Егер қазір 7-жасар кішкентай мұсылман баласы болашақта АҚШ президенті боламын деп армандаса, жазғыратындай бірдеме бар ма?» деген мәлімдемесі біраз мұсылманға өте жағымды әсер еткен.

АҚШ сайлауындағы нәсілдік фактор

«Америка қара нәсілді азаматты президент етіп сайлауға дайын» дейді, Вашингтондағы Pew Research Center әлеуметтік зерттеулер институтының директоры Скот Китер. Оның айтуына қарағанда, бүгінгі АҚШ бұдан 20 жыл бұрынғыдай емес, әжептеуір әлеуметтік либералды бағытта. «Жастар үшін кісінің түсі аса маңызды емес» дейді ол.
Бұл сайлауда дауыстарын тіркеген жастардың өсімі байқалды. Қазақстандағыдай емес, АҚШ-та сайлау алдында азаматтар міндетті түрде, дауысын тіркеуі керек.
Pew Research Center зерттеуіне қарағанда, жас сайлаушылардың 66 пайызы Барак Обамаға, 27 пайызы Джон МакКейнге дауыс беруі мүмкін.
Нью-Йорк тұрғыны, Джордж Вашингтон университетінде оқитын 18 жастағы Стивен, «Мен Обаманы сайлаймын. Оның түсінің қандай екені маған бәрібір. МакКейнге дауыс берер-ақ едім, бірақ, Сара Пэйлинді вице-президент ретінде сайлау, қорқынышты. Оның тәжірбиесі де шамалы. Әрі өте консервативті» дейді.
Огайо штаты, Кливленд қаласындағы Case Western Reserve University, саяси ғылымдар профессоры Джозеф Уайттың айтуына қарағанда, АҚШ-тың 40-жастан төмен азаматтары үшін нәсілдік фактор еш нәрсеге әсер ете алмайды. Өйткені, бұл мәселе маңызды емес. «АҚШ 25 жылдан бері Мартин Лютер Кингтің (Өміріне қастандық жасалынған қара нәсілді американ пасторы) туған күнін бүкілхалықтық мейрам ретінде тойлайды. Сонда, қазір жасы 35-ке келген азамат 10- жасынан бері бұл мерекемен таныс деген сөз. Мереке күндері барлық жерде демалыс. Кинг туралы әртүрлі презентациялар жасалынады. Мұны көріп өскен бала, жастайынан-ақ нәсілдік мәселеге көңіл бөлмейді. Оның үстіне, қазір Америкадағы ең атақты адамдар кімдер? Майкл Джордан, Опра Уинфри, Леброн Рэймон Джеймс. Бұлар теледидар бетінен түспейді. Мұны көріп өскен америкалық жасөспірім, әрине, нәсілдік мәселеге бас ауыртпайды» дейді ол. Алайда, МакКейн раллиінде тек ғана ақ нәсілділердің жиналатындығының және зерттеулерге қарағанда, афро-америкалықтардың 98 пайызының негізінен Обаманы қолдайын деп отырғандығының себебін сұрағанымызда, ол «МакКейнді қолдайтын ақ нәсілділер, негізінен республикалық партия өкілдері болар»деп уәж айтады. «Афро-америкалықтар дәстүрлі түрде демократтарды қолдайды» дейді ол. Бұған қоса, «Бәлкім, оңтүстік штаттарда кей адамдар сайлау учаскесіне барарда іштерінен нәсілдік мәселе туралы ойланатын шығар. Бірақ, ол сайлау нәтижесіне әсер ететіндей мөлшерде емес» дейді.
Профессор Уайт буындар алмасуы, нәсілдік мәселені кейінше ысырды дейді.
Алайда, араб текті Американ азаматы, Обаманың сайлау кампаниясында жұмыс істейтін Нәдір Мехур Мұстафа, нәсілдік мәселенің әлі де болса бар екендігін алға тартады. Сайлау кезінде волонтерлер, үй үйді аралап жүреді. Нәдірге сенсек, есік есікті қағып, Обаманы насихаттап жүрген кезінде, «Дүниедегі соңғы адам болса да, Обамаға дауыс бермеймін деген сөзді естіген. «Бұл меніңше, нәсілшілдіктің айқын көрінісі» дейді ол.
Бірақ, шыққан тегі филиппиндік Ивет Обиаске, сайлау учаскесіне барар кезде нәсілдік мәселеден гөрі кандидаттың жасы маңыздырақ. Қазір МакКейннің жасы 72-де, Обаманікі болса, 47-де.

Қара нәсілді американ жұлдыздары Обаманы қолдауда өте белсенді көзге түсті. Мәселен, Опра Уинфри, өзінің ток-шоуына Сара Пэйлинді шақырудан бас тартты. Оның бағдарламасының рейтингісі жоғары болғандықтан, Сара Пэйлиннің имиджіне жағымды әсер ету мүмкіндігі бар еді.
Осыдан 4-5 күн бұрын, 30-қазан күні афро-америкалық спортсмен, атақты баскетболшы Леброн Рэймон Джеймс пен рекордсмен-рэппер Джей Зи (Бейонстың күйеуі) Кливлендте 20 000 адамды жинап, Барак Обаманы қолдау мақсатында тегін концерт берді. Леброн Рэймон Джеймс, әрине қонақ ретінде қатысты. Концертке жиналған халықтың 99.9 пайызы қара нәсілділер болды.
Қара нәсілділердің әлі күнге дейін өз жеке шіркеулерінің болуы да, біраз ақпарат береді. Кливлендтегі қара нәсілділердің Бетани шіркеуіндегі жиынды көруге барғанда, дін секілді әмбебап дүниеде бір нәсілді ғана адамдардың жиналуы ерекше болып көрінді. Шіркеуден гөрі, адамдардың жиналып, бір бірімен көрісетін орталығын еске түсіреді. Джон Грин, Огайодағы The University of Akron, саяси ғылымдар профессоры, «Religion’s Changing Role in American Politics» кітабы авторының сөзіне қарағанда, әрине, қазіргі қара нәсілділердің әлі күнге дейін бөлек шіркеулерге ие болуы, кезіндегі құл иеленушілік кезеңімен байланысты. «Ол кезде қара нәсілділерді ақ нәсілділер шіркеулерге жолатпайтын. Бірақ, қазір, заман өзгерді, соған қарамастан, екі топ екі бөлек пірәдар етеді» дейді ол.
Ал сайлаудағы Обаманың нәсіліне қатысты, «Афро-америкалықтардың түгелдей дерлігі, сонымен қатар, ақ нәсілділердің негізгі бөлігі Обаманы сайлауға дайын. Тек, Обама саясатымен келісе тұрып, оған дауыс бермеуі мүмкін ақ нәсілділердің шамасы толық белгілі емес» дейді ол.
Испантілді америкалық Джозе Фелисиано болса, «Нәсілшілдік мәселе маңызды емес. Егер ол мәселе өздігінен хабар берген күннің өзінде, Обамаға, ол тек ғана жағымды әсер етеді» дейді.

Огайоның маңызы

Сайлау 4-қарашаға белгіленгенімен, АҚШ азаматтары дауыс беруді бір ай бұрын бастап жіберген. Огайо штатының Кливленд қаласындағы сайлау учаскелерінде халық дауыс беру үшін кезекте тұр.
Огайо президенттік сайлауда аса маңызды рөлге ие штаттардың бірі. Тіпті, мұнда «You can't win the White House without Ohio» деген ұғым кеңінен таралған. АҚШ сайлау жүйесі бойынша, сайлаушылар коллегиясындағы 538 дауыстың 270-нен артық дауыс алған кандидат президент болып сайланса, сол 538 дауыстың 20-дауысы Огайоға тиесілі.
Бұл штаттың салмағы сайлау коллегиясында 55 дауысқа ие Калифорния штатынан да басым. Өйткені, Калифорния немесе Нью-Йорк штаттарының демократтарға бүйрегі бұратынын білетін республикалық кандидат ол штаттарға аса бас ауыртпайды, не болмаса, Техас, Луизиана штаттарының республикалық партияны жақтайтындығынан хабардар демократтар бұл штаттарға аса көңіл бөлмеуі де мүмкін. Ал Огайо штаты ешбір партияға басымдық бермейтіндіктен, кандидаттар бұл штаттардағы әрбір дауыс үшін күресуге бейіл. Мұны Джон МакКейн мен Барак Обаманың раллилері айқын көрсетті. МакКейн сайлау алдындағы аптада Огайо штатындағы қалаларды автобустық турмен аралап шықса, Обама да Огайоға дүркін-дүркін келіп тұрды.
«Swing states» немесе аумалы-төкпелі позицияға ие штаттардың қатарына Огайомен қатар Пенсильвания, Флорида, Вирджиния штаттары кіреді.
Әзірше, Огайода, Барак Обаманың мүмкіндігі жоғары. Огайоның негізгі газеттерінің (Ohio Newspaper Poll) бірігіп жасаған зерттеуіне қарағанда, Обама 49%, МакКейн 46% дауысқа ие болуы мүмкін. Бірақ, шамамен 5-6% сайлаушы кімге дауыс беретінін әлі толық шешпегендігі себепті, Огайоның позициясын білу қиынға түседі. Алайда, Кливлендтегі Case Western Reserve University профессоры Джозеф Уайттың айтуына қарағанда, Огайода демократтардың мүмкіндігі өте жоғары. Ескерту:АҚШ- та журналистер эксперт ретінде ғалымдардың, университет оқытушыларының айтқанына сүйенеді. Ғалымдардың беделі өте жоғары.
«Огайо «Swing state» статусынан жақын арада арылатын шығар. Өйткені, мұнда демократтардың позициясы жоғарылап барады» дейді ол. Уайттың түсінігінше, Обама, республикалықтарға адал Айова, Нью Мексико, Невада, Колорадо секілді штаттарда үлкен беделге ие болып отырғандықтан, оған тіпті, Огайодағы жеңістің қажеті аса шамалы. Дегенмен, МакКейн де, Обама да Огайоның сайлаушылар коллегиясындағы 20 дауысынан бас тартпақ емес.
Огайо 2004 жылғы сайлауда 20 дауысты президент Бушқа берген. Уайттың сөзіне қарағанда, АҚШ сайлау тарихында, республикалық партиядан сайлауға түсетін кандидат Огайодан жеңілсе, бүкіл сайлаудан жеңіледі. Сондықтан да, МакКейн Огайодағы барлық дерлік қалаларды аралап шықты.

Демократиялық партия кандидаты Барак Обаманың сайлау алды раллиі

Обаманың Кливлендтегі раллиіне 80 000 адам жиналды. Кешкі сағат 18.00-ге белгіленген раллиге халық түскі 13.00- ден- ақ шоғырлана бастады.
Сенбі-жексенбі күндері Кливленд, Американың өзге де (Нью-Йоркті қоспағанда. Оның жөні басқа) қалалары секілді босап қалады. Бірақ, бұл жексенбіде көшелер адамға лық толы болды.
Обаманың сайлау алды девизі «Өзгеріс», жаңа бағыт дегенге сай келеді. Жұрт оны «Yes, We Can» девизімен қошеметтеді.
Обама да салықты азайту мәселесіне көңіл бөлді.
Бірақ, екі кандидаттың салықты азайту мәселесі екі бөлек әлеуметтік топқа арналған.
Обама жылына 250 000 доллардан артық ақша табатын азаматтарға салынар салықты көбейтпек. Ол үшін бұл топтағы адамдар ауқатты болып есептелінеді.
«АҚШ-тағы орта бизнес өкілдерінің 98% жылына 250.000 доллардан кем пайда табады. Салық саясаты оларға әсер етпейді» дейді Обама.
МакКейн жылына 250 000 доллардан көп ақша табатын азаматтарды орташа топ деп есептейтіндіктен, оларға салынар салық көлемін азайтпақ.
«Америка—бизнесмендері ең көп салық төлейтін мемлекет. АҚШ- тағы бизнестің төлейтін салық көлемі түсіретін пайдасының 35% тең, Ирландияда бұл көрсеткіш бар- жоғы--11%. Салықты көп төлегісі келмегендіктен, Америка бизнесмендері өзге елдерде жұмыс істеп, өзге елдердің жұмыс күшін еңбекпен қамтамасыз етуде. Салық көлемін азайтсақ, олар елге келіп, жаңа жұмыс орындарын ашады, америкалықтардың өздерін жұмыспен қамтамасыз етеді» дейді МакКейн.

2.Республикалық партия кандидаты Джон МакКейннің сайлау алды раллиі

Кливлендтен 20 миль қашықтықтағы Ментор қаласында өткен МакКейннің сайлау алды раллиіне шамамен 3 мыңдай адам жиналды. Мұндағы мектептің баскетбол залында орын жетпегендіктен, бір мыңдай адам сыртта үлкен монитордан бақылап тұрды. Ралли кешкі 18.30-ға белгіленгенімен, халық 15.00-ден-ақ жинала бастады. МакКейннің өз сайлау алды раллиін 500.000 жуық халқы бар Кливлендте емес, 40 мыңдай тұрғыны бар Ментор қаласында ұйымдастыруының себебі: Кливлендте негізінен қара нәсілді халық шоғырланған. Қара нәсілді халық, АҚШ сайлау тарихында, негізінен, демократтарды қолдайды. Ал Барак Обама демократ. Республикалықтар болса, негізінен, ірі қалаларда емес, ірі қала жанындағы кішігірім қалаларда үлкен беделге ие. Өйткені, АҚШ-тың ірі қалаларында негізінен, жағдайы аса керемет емес тұрғындар мекендесе, ауқатты америкалықтар, ірі қала сыртындағы кішігірім қалаларда тұрады. Ментор ауқатты, ақ нәсілді америкалықтар мекендейтін кішігірім қала. МакКейннің раллиінде қара нәсілді бірен-саран ғана адамды кездестірдік.
Раллидің форматы 1-мамыр сияқты кеңестік мерекелерді еске түсіреді. Ол кезде жұрт алаңға әртүрлі плакаттар алып, бала-шағасымен қыдыруға шығатын болса, мұндағы саяси науқанның нағыз көрініс беретін жері—раллиге де америкалықтар отбасы мүшелерімен келеді. МакКейннің 30 минуттық сөзі үшін шамамен 3-4 сағаттық уақытын бөлген америкалықтардың ерекшелігі сол, олар мұндай жиындарға өз еркімен келеді.
Америкалық публиканың саяси жиындарға әбден төселіп қалғандығы байқалады. Тіпті, бұл публиканы бақылауда ұстау МакКейнге еш қиынға түспеді.
МакКейннің негізгі сайлау алды жоспары—«Салықты азайту». Әскери шенді кандидат ұранды да өзіне жақын салаға машықтап, «Stand up and fight» деп алған.

Несмотря на порывистый ветер и дождь, на избирательных участках Кливленда, крупнейшего города штата Огайо, с утра можно было наблюдать толпу людей, пришедших на выборы.

Огайо - один из важнейших штатов в избирательной гонке, так как число выборщиков от него равняется 20. Если сравнить Огайо с другими штатами, то по степени важности он уступает только шести штатам. Роль Огайо в избирательной кампании может определить фраза: "You can"t win the White House without Ohio" - "Без поддержки Огайо ты не одержишь победу за Белый дом". Огайо тем и отличается, что в последнее время этот традиционный республиканский штат перешел на сторону демократов. Президент Буш выиграл в Огайо в 2004 году, но спустя 4 года у сенатора МакКейна есть все предпосылки проиграть здесь. Чтобы не потерять Огайо, он почти два дня будет ездить по крупнейшим городам штата в автобусном турне. В свою очередь, сенатор Обама тоже попытается не упустить здесь свой шанс.По результатам исследования, проведенного Ohio Newspaper Poll, сейчас Барак Обама лидирует с 49 процентами. МакКейн отстает на 3 процента. Но 11 процентов респондентов ответили, что могут изменить свое мнение, поэтому кандидаты проявляют повышенную активность.Механизм голосования в Соединенных Штатах более сложный по сравнению с казахстанскими реалиями. Мало того, что здесь существует институт выборщиков, который осложняет процесс голосования, так еще избиратели обязаны зарегистрировать свои голоса за 30 дней до выборов. Но американцам стараются облегчить задачу: по словам Майка Веста, специалиста Board of election округа Кайахога (Кливленд), избиратели могут теперь голосовать по почте.Округ Кайахога, крупнейший в Огайо и 15-й по счету избирательный орган в Штатах, включает в себя 59 муниципалитетов.- За демократов будет голосовать намного больше людей, чем за республиканцев, - сказал в интервью нашей газете Майк Вест. - В данное время число избирателей, зарегистрировавших свои голоса, составляет 1111645 человек. 395546 из них - демократы, республиканцев же насчитывается 91448 человек.75-летняя афроамериканка Мэри Джонсон намерена проголосовать за Барака Обаму. Она, как и все афроамериканцы, традиционно голосует за демократов.- Обаму я поддержала и в праймериз, - говорит Мэри Джонсон. - Мне близки его идеи, особенно, что касается социального страхования и здравоохранения.Вообще, вопросы здравоохранения очень важны для американцев. 45-летний водитель Тим Ричардс также поддерживает Обаму за его планы по модернизации системы здравоохранения.- Каждый месяц мне приходится оплачивать 308 долларов за медицинское страхование, - сказал в интервью "ЭК" Тим Ричардс. - Получается, в год я оплачиваю 3700 долларов. Это очень дорого. Я верю в Обаму: он изменит страну в лучшую сторону.К нашему удивлению, ни один из респондентов, которых мы опрашивали, не высказывался в поддержку МакКейна. А вот сенатор-демократ Барак Обама пользуется огромной поддержкой звезд, особенно афроамериканских. Так, в Кливленде рэппер Джей Зи и баскетболист Леброн Рэймон Джеймс собрали 20-тысячную аудиторию, чтобы поощрить раннее голосование граждан. Люди стали приходить в холл "Q-Arena" за 3 часа до начала концерта. Перед ним состоялось прямое включение выступления Барака Обамы во Флориде. Слушая его речь, люди очень эмоционально выражали ему свою поддержку.Американские идолы призывали кливлендцев к раннему голосованию: "Идите голосовать! Каждый голос важен для "Перемен"!". Именно так звучит предвыборный слоган Обамы. Известно, что Леброн Рэймон Джеймс выделил приличные деньги на его избирательную кампанию.

«Барак Обама бұл сайлауда сөзсіз жеңеді. Коллегиядағы 538 дауыстың 310-315-не, сайлаушылардың 60 пайыздық даусына ие болады», дейді Томас Манн, американ сайлау жүйесінің білгірі. АҚШ президенті атану үшін кандидат 538 дауыстың кем дегенде, 270-не ие болуы керек.
Жеңіп қана қоймай, оның президенттік мерзімі кезінде, Конгрессте де Обаманың партияластары: демократтар басым орын алады. «Франклин Делано Рузвельттен бері ондай мүмкіндікке ешбір демократ- президент ие бола қойған жоқ еді» дейді Манн.
Манның болжамы бойынша, Сенаттан демократтар 17 орынды артығымен алса, ал өкілдер палатасында 20 демократ көбірек болмақ.

Социолог Скот Китердің айтуынша, Обаманың жеңісіне ең алдымен Буш әкімшілігінің экономикада қалдырған «мұрасы» әсер етпек.

АҚШ-тағы қаржылық проблема халықтың Республикалық әкімшілікке деген сенімін күрт төмендеткен. «Халық Ақ үйге тағы бір республикалықтың келуін қаламайды» дейді Китер.

Бірақ, Томас Манның ойынша, сайлаудан жеңуіне Обаманың өзінің де жеке қасиеттері жетерлік. «Ол өзін сабырлы да салиқалы саясаткер, эффективті кандидат ретінде көрсете білді. Бұл қасиеттері оның сайлаудағы нәтижесін айқындап береді» дейді.

Ал Китер болса, «Буш өзінен кейінгі кандидатқа жеңісті қамтамасыз етіп бере алмады, ол келесі кабинетке құлдыраған экономиканы ғана қалдырды. Клинтон Ақ үйден кеткен кезде, экономика өте жақсы деңгейде еді. Тіпті, ол шырматылған әртүрлі проблемаларға қарамастан, рейтингі жөнінен өте жоғары президент болған» дейді.

Буштың рейтингі тіпті, кезіндегі өз әкесінің рейтингісінен де төмен. Үлкен Джордж Буштың екінші мерзімге сайлана алмай қалғандығы белгілі.

« 2001 жылы халықтың 70 пайызы оған сеніп еді, қазір болса, 11 пайыздық сенімге ғана ие. Бұл тіпті, Джимми Картер мен Джеральд Фордтың рейтингісінен де төмен» дейді ол.

Обаманың «Өзгеріс», жаңа бағыт деген девизі біраз америкалықтардың көңілінен шыққан секілді. Өйткені, оларға шындығында да жаңа бағыт керек. Бұл олардың өз пікірі.

Америкалық сайлаушылармен сөйлесе келе, олардың Клинтон кезеңін өте жылы еске алатынын байқадық. Клинтон мерзімі оларға «Қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманды» еске түсіреді.

Обаманы қолдайтын адамдарды қоғамның кез келген тұсынан кездестіруге болады.

Біз АҚШ-тағы алғашқы бір апта мерзімде, МакКейннің жақтастарын мүлде көрген жоқпыз десек те болады. Тек, бұрынғы КСРО-дан келген бірер эмигранттың ғана МакКейнді қызу қолдағанына куә болдық.Өйткені, бұрынғы КСРО өкілдері консервативті позиция ұстанып, дәстүрлі түрде республикалықтарға қолдау көрсетеді.

МакКейннің нағыз жақтастарын көру үшін, оның раллиіне келуге тура келді.

Партиялардың демографиялық анализіне қарағанда, демократтар негізінен афро-америкалықтардың, этникалық топтардың, оның ішінде испантілді америкалықтардың, кәсіподақ мүшелерінің, жағдайы орташа немесе төменгі класс өкілдерінің, ажырасқандардың, жалғызбасты ата-аналардың, үлкен индустриалдық қала тұрғындарының, атеистердің, дәстүрлі емес жыныстық қарым-қатынасты қолаушылардың, яғни, қоғамның кез келген саласындағы өкілінің қолдауына ие.

Профессор Джозеф Уайттың айтуына қарағанда, жоғары білімді, дүниетанымы кеңірек адамдардың демократиялық партияны қолдау тенденциясы байқалады.



Ал республикалық партия негізінен, ауқатты, ірі компанияларда жоғарғы лауазымға ие қызметкерлер, жұмысшы класы мен орта классқа кіретін ақ нәсілді еркектер, діншіл сайлаушылар, дәстүрлі отбасыларға иек арта алады.

Американың батыс және шығыс жағалауындағы штаттар демократтарды қолдаса, оңтүстік штаттар республикалықтарды қолдайды.

АҚШ-та сайлау кезіндегі штаттардың қай партияны қолдайтынын айқындау үшін оларды «қызыл» және «көк» түске бөледі.

Көк түсті штаттар – демократиялық штаттар

Қызыл түсті штаттар—республикалықтар

Белый дом и темная лошадка

Приступил к работе наш специальный корреспондент в Вашингтоне Гульнара Муханова, которая будет освещать выборы президента США. Предлагаем вниманию читателей нашей газеты ее первый материал.

США, кажется, готовы морально избрать темнокожего президента. Этот факт признают многие здешние эксперты.- Америка сейчас более социально либеральна, чем это было 20 лет назад, - сказал директор по социальным исследованиям Pew Research Center Скот Китер на пресс-конференции, проведенной в зарубежном пресс-центре госдепартамента США.По словам Томаса Манна, известного эксперта по вопросам избирательной системы США, сенатор Барак Обама не только выиграет эти выборы, но и станет первым президентом-демократом после Франклина Рузвельта, при котором его партийных сторонников в конгрессе будет больше. По его ожиданиям, Обама получит порядка 310-315 голосов выборщиков и больше 60 процентов голосов избирателей. Напомним, что всего число голосов в коллегии выборщиков насчитывается 538, а для победы кандидату следует набрать не менее 270 голосов выборщиков. По прогнозам Томаса Манна, в сенате демократов будет больше на 17 человек, а в палате представителей - на 20.Причины возможной победы сенатора Обамы эксперты связывают со многими факторами. По мнению социолога Скота Китера, ожидаемый триумф темнокожего кандидата тесно связан с финансовыми проблемами в США, недоверием населения к республиканской администрации и нежеланием видеть еще одного республиканца в Белом доме.По словам политолога Томаса Манна, на исход выборов повлияют также личные качества Барака Обамы.- Его имидж благоразумного политика, подача себя как эффективного кандидата во многом могут определить результаты голосования, - сказал он в интервью нашей газете.По словам социолога Скота Китера, во многом из-за президента Буша благоприятная среда для сенатора Джона МакКейна, кандидата-республиканца из Аризоны, не была обеспечена.- Когда Клинтон покидал свой пост, даже несмотря на скандал с Моникой Левински, доверие к демократам было намного выше, чем сейчас к Бушу, - говорит он.По его словам, рейтинг Джорджа Буша-младшего даже ниже рейтинга его отца, которому не удалось остаться в Белом доме на второй срок.- В 2001 году около 70 процентов населения доверяло ему, а сейчас это делает менее 11 процентов. Даже рейтинги непопулярных президентов Джимми Картера и Джеральда Форда были выше, - сказал Скот Китер в интервью "ЭК".Чрезмерная политическая активность американцев на этих выборах связана не только с тем фактом, что им нужно выбирать между двумя "первыми": первым темнокожим президентом и первой женщиной на пост вице-президента. Вероятно, короткий девиз Обамы "Перемены!" оказался по душе избирателям, которые на самом деле хотят перемен в свете последних потрясений мирового финансового кризиса. Разговаривая с простыми американцами, я могла убедиться в том, что период президентства Клинтона напоминает им о том достославном времени, которое в казахской пословице звучит как "_ой _стiне бозтор_ай ж_мырт_ала_ан заман", что в вольном переводе означает: "Время, когда птица могла снести яйцо на плече у барана".МакКейн и его же однопартийцы, чувствуя, что им придется нелегко на предстоящих выборах из-за непопулярной политики Буша, стали искать женщину-политика. По словам Томаса Манна, сначала усердные поиски велись в сенате.- Хотя выбор был сделан, Сара Пэйлин скорее негативно повлияла на кампанию МакКейна, нежели позитивно, - отмечает Скот Китер.Как показывают социологические опросы, проведенные Pew Research Center, на вопрос "Достаточно ли квалифицированна Сара Пэйлин для того, чтобы стать вице-президентом?", вначале 42 процента опрошенных говорили "да", но неделю спустя их число упало до 32 процентов.Что характерно: резко повысилось число молодых американцев, собирающихся голосовать на предстоящих выборах. Так вот, по опросам Pew Research Center, 66 процентов молодых избирателей собираются голосовать за Обаму и лишь 27 процентов - за МакКейна.- Молодых не интересует цвет кожи, - объясняет Скот Китер.Стивен, 18-летний уроженец Нью-Йорка, студент университета им. Джорджа Вашингтона, собирается голосовать за темнокожего кандидата.- Я за Барака Обаму. Мне все равно, какого цвета у него кожа. В принципе, я проголосовал бы за МакКейна, но меня пугает Сара Пэйлин. У нее нет достаточного опыта, к тому же она очень консервативна, - говорит Стивен.98 процентов темнокожих традиционно голосуют за демократов, то есть Обама может не беспокоиться на этот счет. Что касается испаноязычных американцев: во время президентства Буша республиканцы укрепили свои позиции среди испаноговорящих. К тому же, как утверждает Скот Китер, в штате Аризона, откуда родом МакКейн, республиканцы пользуются большим доверием среди испаноязычных, нежели демократы.Пока МакКейн отстает от Обамы на 7 процентов. По американским меркам это достаточно солидный отрыв.

Э.Шеварднадзе:Мен мұны Саакашвилиден күткен жоқ едім

Ол қазір «экс-президенттер» қатарында. Бірақ, оның есімі қашан да жұрт құлағында. Ол сексеннің сеңгірін артқа тастады. Бірақ, бізге ол кәдімгідей белсенді болып көрінді. Ол бүгінде негізгі уақытын естелік-кітаптар жазумен өткізуде. Тұратын тұрағы-мемлекеттік резиденция. Мемлекет оны көзінен таса қылмайтын күзет қызметімен қамтамасыз еткен.
Грузияның экс президенті Эдуард Шеварднадземен арадағы сұхбатқа назар аударыңыздар.


Грузиядағы соңғы парламенттік сайлау туралы

Эдуард Шеварднадзе парламенттік сайлау алдында, «Өткен сайлау нәтижелерімен салыстырғанда, оппозиция парламентте көп мандатқа қол жеткізеді» деген пікір айтып еді. Бірақ, оның айтқаны келмеді.

Болжамының орындалмауын ол мынадай мәселелермен байланыстырады:


Бұл сайлау президенттік сайлаудан кейін-ақ, өтті ғой. Президенттік сайлаудың осы жылдың қаңтар айында болғаны, есіңізде шығар. Ол кезде аса көлемді заң бұзушылықтар орын алып, тіпті, жұрт митингке шығуға мәжбүр болған. Үкімет ереуілге шыққандарға қарсы қатаң шаралар қолданды. Оппозициялық «Имеди» арнасы жабылды.
Бірақ, президент Саакашвили «Президенттік сайлауда орын алған кемшіліктердің парламенттік сайлауда қайталанбайтындығын» айтқан. Бірақ, бәрі де бәз-баяғы қалпында қалды. Мен мына бір жайтқа назар аударуым керек: осы уақыт аралығында оппозиция кәдімгідей ықпалды күшке айналды.Өзіңіз де білесіз, бізде қазір құрамына 9 саяси партияны топтастырған «Біріккен оппозициялық блок» бар. Олардың ықпалды күшке айналғандығына қарамай, Саакашвилидің «Ұлттық қозғалыс» партиясы жеіске жетті. Мен сайлау әділ өтеді деп үміттенгем. Сондықтан да, сайлау учаскесіне ертемен келіп, дауыс беріп, өз азаматтық позициямды танытқам. Бірақ, өкінішке орай, олай болмады.
Енді, оппозиция балама парламент ұйымдастыру керек пе деген ойға берілуде. Бірақ, оппозициядан сайланған депутаттардың аса көп еместігі себепті, мен оларға Парламентттегі мандаттарынан бас тартпай, сондағы трибунаны пайдалану жөнінде кеңес бергем.
Бұл сайлауда сайлаушылардың белсенділігі өте төмен болды. Сайлауға халықтың 50 пайызы қатысқан жоқ. Егер олар сайлауға қатысқан болса, онда оппозицияға дауыс берер еді деп ой қорытуға болады. Айтқым келгені: егер әкімшілік ресурстар пайдаланылып, сайлау процесіне ішкі істер органдары араласпағанда, бәлкім бәрі де өзгеше болар ма еді.


Саакашвили хақында

Біз Эдуард Шеварднадзеден қазіргі президент Михаил Саакашвилиге характеристика беруді өтіндік. Қанша дегенмен, Саакашвили Шеварднадзе үшін ел тағдырын өзінен кейін қолға алған адам ғой.

Иә, Саакашвили, шынында да өте қызуқанды адам. Бірақ, сонымен қатар өте сауатты азамат. Украинада, АҚШ-та оқыған. Бірнеше шет тілін біледі. Мен оны ақылсыз дей алмас едім. Бірақ,…. кейде өз-өзі тежей алмайды. Сабырлы емес.
Саакашвилидің бойында Зураб Жванияның (Грузияның премьер-министрі болған саясаткер. «Раушан гүлдері» революциясында Нино Бурджанадземен қатар Саакшвилидің одақтасы болған. Осыдан үш жыл бұрын белгісіз жағдайда көз жұмған) қасиеттері сәл жетіңкіремейді.
Иә, Михаилде шешендік өнер бар. Жақсы сөйлейді. Иландыра біледі. Бірақ, соңғы парламенттік сайлаудағыдай заң бұзушылыққа баруға, оның қақысы жоқ еді. Бұл қателігін кешіруге болмас.


Оппозиция хақында

Менің оппозициямен аса тығыз байланысым жоқ, Бірақ, оппозицияда мықты азаматттар жеткілікті. Көзі ашық, білімді азаматтар, әсіресе, оппозициялық блог құрамындағы партиялар қатарында. (Естеріңізге сала кетейік: Грузияда оппозициялық партиялар көп. Оның 9-ы оппозициялық блог құрған). Блогтың лидері Леван Гачечиладзе өте мықты саясаткер. Мен олардың көпшілігін жастайынан білемін. Бизнеспен айналысатын. Кейін, парламенттік сайлауға қатысатын болып, бизнестерін сатуына тура келді. Меніңше, олар бүкіл бизнестегі қаржысын сайлауға жұмсаған секілді.

Оның сөздерінен оппозицияға жаны ауыратынын түсіну қиын емес еді.



«Раушан гүлдері» революциясы туралы

Мен отставкаға 2003-жылдың қараша айында кеттім. Парламент сайлауынан кейін депутаттардың бірінші жиылысының өтіп жатқан кезі.
Былай болды… (ол үнсіз қалды. Билікпен қоштасқан кезін еске алу оның әлі де жанын ауыртпай қоймайтын секілді).. иә, мен қандай да бір оқиғаның орын алатынын сезгем. Бірақ, ол оқиғаның қақ ортасында Саакашвили, Жвания, Бурджанадзенің жүретінін ойламаппын да. Өйткені, мен бұл үшеуін жастайынан білемін ғой. Көз алдымда саясатқа келді. Тіпті, бұлар менің тәрбиемнен өтті ғой.
Сөйтіп, Парламентке осылардың жақтастары төніп келгенде, менің күзет қызметім, қолынан келгенін жасап, ғимараттан алып шықты.
Ғимарат сыртында: менің жақтаушыларым мен олардың жақтаушылары жан жақтан қаумалап тұр екен. Жаңылыспасам, менің жақтаушыларым анағұрлым көп еді. Аймақтардан келгендер, Тбилисидің өзінен де бар. Жақтастарым: «Еш алаңдамаңыз. Біз олардың билікті құлатуына жол бермейміз. Ертең тағы да 100 мың адам келіп, қосылады» деп мені тыныштандыруға тырысты.
Ал мен ол кезде, жағдайдың қандай арнаға бет бұрып бара жатқанын аңдап үлгерген едім. Сөйтіп, елде төтенше жағдай жарияладым. Қанша дегенмен, мен елдің президенті әрі қарулы күштердің Бас Қолбасшысымын ғой...
...Бірақ, қарулы күштер іске кіріссе, қан төгіледі, адам өлімі болады. Бұл жайды да естен шығара алмадым. Сөйтіп, Парламент ғимаратынан үйге қайтып бара жатып, «Төтенше жағдай» жөніндегі Жарлығымды кері қайтарып алдым.
Үйге келсем, алдымнан шыққан зайыбым, «Мен төтенше жағдай дегеннің не екенін жақсы білемін. Сен қан төгілгенін қалайсың ба?» деп сұрады. Мен болсам, «Жоқ, қан төгілмейді. «Төтенше жағдай туралы» Жарлығымның күшін жойдым. Әрі жақсылап ойландым... Ертеңнен бастап мен президент емеспін. Ал кімді президент етіп сайлайтыны халық өзі білсін» дедім. Әйелім бұл жаңалықты еш уайымсыз, дұрыс қабылдады. Ал Парижде, ЮНЕСКОНда қызмет істейтін ұлым да менің шешіміме оң көзбен қарады. Оған да Грузияда болып жатқан оқиғалар жетіп тұрды ғой. Алаңдады. Оның көңілін де орнына түсірдім.
Екінші күні... оппозициямен кездесіп отырмын. Оппозициям--Саакшвили, Жвания, Бурджанадзе. Бірақ, кездесуге Бурджанадзе келмеді. Бурджанадзе де өте саяси сауатты, жас әйел. Ол да кезінде менің қол астымда болған, тәрбиемнен өткен саясаткер.
Жвания кезінде «Азаматтар Одағы» атты, менің саясатымды қолдайтын партияның бас хатшысы болған. Кейін, Парламент спикері қызметі атқарды. Екеуміз өте тығыз жұмыс істегенбіз. Бірақ, кейін оппозиция қатарына өтті.
Сонымен, екеуін қабылдауыма шақырдым. Менің жанымда Мемлекеттік министр, ал олар жақтан Саакашвили мен Жвания отыр. Мен олардан «Жігіттер, менің «Төтенше жағдай» жөніндегі Жарлығымды кері қайтарып алғанымды білесіздер. Енді не істеуіміз керек? Тығырықтан шығар жол қайсы?» деп сұрадым.
Сөзге алдымен Жвания араласты. «Ең ауыртпалықсыз жол президенттің отставкасы болар еді. Бірақ, біз сізден олай деп сұрай алмаймыз. Өйткені, сіз біздің ұстазымызсыз. Сіз болмасаңыз, біз саясаткер болмас едік» дейді ол.
Саакашвили де солай деп қайталады.
Ал мен: «Жарайды, олай болса, онда тығырықтан шығар жол табылды. Мен кеше түнде, қызметтен кету жөнінде шешім қабылдадым. Мен бүгіннен бастап, президент емеспін» дедім. Олар менен мұндай қадам күтпеген секілді. Менің әлі де президенттік қызметтегі 2 жылдық мерзімім қалғанын алға тартып, саудаласады деп ойлады-ау деймін, жүздері күреңітіп кетті. Онын кейін, теледидардан сөйлеп жатқан кезінде Саакашвилидің жүзінен тағы да байқадым.
Шын мәнінде де, президенттік өкілеттігімнің аяқталуына әлі екі жыл қалған еді
Сонымен, әңгімеміз аяқталып, мен оларға болған оқиғаны журналистердің алдына шығып, айтып беруін сұрадым. Ал олар «Бәлкім, өзіңіз айтасыз» деп міңгірледі. Сөйтіп, қабылдау бөлмесінде анталап, жаңалық күтіп тұрған 70 шақты журналистің алдына шықтым. Сөйтсем, олар «Қазір қайда барасыз» деп сұрайды. Мен үйге баратынымды айттым. «Жібере ме, үйіңізге?» дерп сұрайды. Ал мен «Енді ше, мен өз еркіммен бас тарттым ғой» деп жауап бердім. Журналистермен аз-маз әңгімелесіп, әзілдесіп тұрдым да, үйге қайттым.
Кейіннен Саакашвили «Ақыры, президент өз қызметін еш ауыртпалықсыз тастап кетіп жатқандықтан, (қабағы шытылып кетті.Г.М) біз өз мойнымызға оның қауіпсіздігі үшін жауапкершілік аламыз» деп мәлімдеді. Қазіргі мен тұрып жатқан мемлекеттік резиденция мен күзет қызметін бөлді. Яғни, сөздерінде тұрды. Мұнан кейін мен Саакашвилимен кездескем жоқ. Кейін, президенттік сайлау мерзімі жарияланып, Саакашвили жеңіп, ел басына келді. Жвания премьер-министр болды.
Жвания өте ақылды адам еді. Қулығы да жететін. Қулық болғанда да, арамдық емес, қайта адамдармен тіл табысу қасиеттерін, дипломатиясын айтып отырмын. Ол сол оқиғадан кейін де үйге келіп, әртүрлі мәселелер бойынша менімен пікірлесіп тұрды. Әрбір шетелдік сапары алдында, алдымнан өтіп, ақылдасатын.
Кейіннен, оны өлтіріп тынды. Алдында, газбен уланды деген ақпарат таратып еді, бірақ, шетелдік мамандар, ФБР-ден келген тергеушілер бұл ақпараттың жалған екендігін дәлелдеді. Оны әдейі өлтірткеніне сенімдімін. Бірақ, кімнің тапсырысы бойынша өлтірткенін айта алмаймын. (Оның сөздерінен кімді меңзеп отырғанын түсіну қиынға түспеді.Г.М). Егер, Жвания аман-есен болып, ел басшылығында қалғанда, қазіргі болып жатқан жағымсыз жайттың бірі де болмайтын еді.
Оның өлімі Грузия үшін орны толмас қайғы десем, еш қателеспеймін.
Ал Саакашвили тек, менің зайыбым қайтыс болғанда ғана үйге келді. Мен одан зайыбымды осы үйдің ауласында жерлеуге рұқсат сұрадым. Ол келісім берді. Сонан кейін, көріскеніміз жоқ.

Ол басқарған кезеңдегі Грузия

Грузияда, атқарушы билік пен оппозиция аралығында үлкен мәдениет әлі қалыптаса қойған жоқ. Сіздерде де солай шығар. Бұл посткеңестік елдердің барлығына тән ортақ дүние.
Мен Грузияға Мәскеуден 1992 жылы келген кезімде, ел құрдымға кету алдында тұрған. Парламент те жоқ еді. Реформалар да. Мемлекет өліара кезеңді бастан кешіріп жатқан. Мен үшін ең негізгі мәселе елді аяғына нық тұрғызу болды. Оған көп уақыт кетті. 1992 жылдың аяғында парламентік сайлау өткіздік. Жаңа Конституция қабылдау қажет еді. Конституция жобасымен 3 жылдай жұмыс істедік. Парламентке 26 партия енді. Сол Парламентте ел Констиуциясын қабылдадық. Конституция шеңберінде оқу-ағарту саласы мен денсаулық сақтау саласында реформалар жүргізіп бастадық. Жекешелендіру процесінен өттік. Заңдық база қалыптасты.




Зұлымдық империясы мен экс-президенттер хақында

Экс-президенттердің қайсысымен байланысыңыз үзілген жоқ? Олардың арасында қайсысын ерекше еске алар едіңіз?

Иә, кейбірімен қарым-қатынасымыз әлі де жақсы. Джордж Буш I-ші әлі күнге дейін туған күніммен, жаңа жылмен құттықтап, жеделхаттар жіберіп тұрады. Ол уәдеге берік адам. Грузияның қиын кезеңді бастан кешіріп отырған сәтінде Буштың нұсқауымен АҚШ-тан мыңдаған тонна тегін бидай жіберілді. Сол кезеңнен Грузияда тұрақтандыру басталды. АҚШ- тың Грузиядағы инвестициясы 2.5 миллиард долларға жетті.
АҚШ- тың тағы бір президенті Рональд Рейганмен 8 рет кездестім. Ол менімен алғашқы кездесуінде «Сіздің мемлекетіңіз -- зұлымдық империясы» деп мәлімдеген. Тіпті, сол кезде Рейган америкалықтардың әуе базасында орналасатын ядролық қару жасайтынындығынан хабар берген. Біз Горбачев екеуміз белгілі ғалымдар Велихов, Курчатовты шақырып, мұның қаншалықты дәрежеде ықтимал екендігін сұрағанымызда, олар «мұндай қадам мүмкін емес» деген-тін. Бірақ, арада 3-4 ай өткеннен кейін, маған телефон шалып, қабылдауымды өтінді. Сонда, «Біз анық ақпарат бермеппіз. Мұндай қаруды америкалықтар 7-8 жылдан кейін, ал Кеңес Одағы 15-20 жылдан кейін жасай алады. Барлық мәселе экономиканың берер мүмкіндігінде. АҚШ-тың ондай қару жасауына мүмкіндігі мол» деді.
Біз Горбачев екеуміз осы және өзге де факторларды ескеріп, екі полюс аралығындағы қатынасқа жылымық орнату қажет деген шешімге келдік. Соңында, екі держава арасындағы қарым-қатынас ретке келе бастаған соң, АҚШ әуе базасында орналасатын ядролық қару жасаудан бас тартты. Ал біздің ендігәрі қарсылас емес, одақтас екенімізді айқындайтын алғашқы кездесу Мальтада өтті. Ол кезде АҚШ президенттігіне Джордж Буш І-ші сайланып үлгірген.
Біз Горбачев екеуміз Германияның бірігуіне біраз еңбек сіңірдік деп ойлаймын. Берлин көшелерінде келе жатқанымда жұрттың мені танып, құрмет көрсетуі сол еңбектің, олардың алғысының белгісі болар.
Мұнда, үйіме Украинаның бұрынғы президенті Кучма келді.



Мемуарлар хақында

Мен 4 естелік кітап жаздым. Оның бірі Ұлы Жібек Жолына арналған. Екінші кітабым «Менің таңдауым» деп аталады. Мәскеуде жарық көрген кітап, менің таңдауымның азаттық пен демократия болғаны жайлы әңгімелейді.
Қазір 4-ші кітабым жарыққа шығып жатыр. Германияда басылды. Иран мен Қытайда басылайын деп жатыр. Ағылшын тіліндегі аудармасы енді ғана аяқталып келеді.
Бір нәрсе есіме түсіп тұр. Кітабымның тұсаукесері Гете институтында өтіп жатқан. 90-нан астам адам жиналған. Әлбетте, менің сөз сөйлеуім тиіс болған. Содан, сөз сөйлеуге шыққанымда «мені отставкаға кетуге мәжбүр еткен Үкіметке» алғыс білдірдім. Егер Үкімет болмағанда, бұл кітапты жазбас па едім дедім (Біраз күліп алды.Г.М)

Ұлы туралы

Грузин газеттерінде Шеварднадзенің ұлы Паатаның саяси партия құрып, саясатқа араласқысы келетіні жайлы ақпарат жарық көрген. Шеварднадзе ол ақпаратты жоққа шығарды.

Жо-жоқ. Ұлым мүлде саясатқа қызықпайды. Ол 15 жылдан бері Францияда, ЮНЕСКОда жұмыс істейді. Табысы да өте жақсы. Ол табатындай жалақы, Грузияда, бәлкім, әлі болмайтын да шығар.


Қазақстан мен Орталық Азиялық Одақ хақында


Эдурад Амвросиұлына алғысымды білдіріп, диктофонымды өшіріп бастағаным сол еді, ол кенеттен мені тоқтатып, Қазақстан, оның президенті хақында айта бастады. Оның Қазақстанға қатысты үнемі қайталай беретін жаттанды бір-екі ақпаратынан жақсы хабардар мен, оған біздің ел туралы сауал қоюға аса құштар болмағаным да рас еді. Бірақ, Шеварднадзенің дипломатиялық, кәсіби қасиеті оянып кетті.

Жас кезімде тың игеруге Қазақстанға екі рет барғам. Алғашқыда тың игеруге 2000 адам қатысса, кейінгісінде адам саны 6000- ға жетті. Қостанайдан Тбилисиге мотоциклмен 20 күнде жеттік. Күз енді басталған. Біз Оралдан өткен кезде күн суи бастаған еді
Сіздердің президенттеріңізді аса құрметтеймін. ТМД шеңберінде бірлесіп жұмыс істедік. Ол менен Грузияны ТМД-ның қатарына кіргізуімді сұраған. Осы ТМД мемлекеттері басшыларының кездесулерінде жылына екі рет кездесуші едік. Өзара толық түсіністікте жұмыс істедік. Ол Ельцинді абхаз мәселесін шешу жөнінде біраз үгіттеген. Каримов пен Кучма да Назарбаевтың бұл мәселе жөніндегі ұсынысын қуаттаған.
Бұрынғы астаналарыңыз Алматыда үш күндей болғам. Менің аңшыға тән айла- амалдан жұрдайлығыма қарамастан, аңға шығуға шақырған. Жаңа астаналарыңызда болып үлгірмедім. Бірақ, президенттеріңіз Астанаға келіп қайтуға шақырған. Мені Астана өте қызықтырады.
Нұрсұлтан Әбішұлы, мұнда үйіме бірер рет, көрісуге келген.
Президент Назарбаевтың Орталық Азиялық Одақ құру жайлы ұсынысын өте белсенді түрде ортаға салып жүргенін естіген боларсыз?
Иә, әрине. Меніңше, өте жақсы идея. Бірақ, бұл ұсыныспен ол аймақтағы барлық президент бірден келісе қоймас.
Қырғызстан мен Тәжікстан кетәрі емес. Бірақ, Өзбекстан ұсыныстан бірден бас тартты.
Иә, мұны да естідім. Солай болары да белгілі еді. Бірақ, идея өте жақсы. Орталық Азиялық Одақ құру жайлы идея шын мәнінде тұрарлық идея деп ойлаймын.

Некуда бежать

Еще совсем недавно Панкисское ущелье Грузии было центром столкновения интересов США и России на Кавказе. Если Москва искала здесь чеченских сепаратистов, то Америка - боевиков "Аль-Каеды". На сегодняшний день в ущелье царят безработица и масса социальных неурядиц. Панкиси находится в Кахетии Грузии, а точнее, в Ахметском районе. Кстати, центром района является город Телави, знакомый нам по фильму "Мимино". Основная проблема ущелья заключается в том, что здесь проживают чеченские беженцы, которые боятся возвращаться на свою родину. Выехать в третьи страны они тоже не могут, так как без соответствующих документов сделать это практически невозможно.- В начале 2000 года в Панкисское ущелье вошло около 8000 беженцев, сейчас же их осталось порядка 1000 человек, - рассказывает глава администрации Ахметского района Георгий Майсурадзе.- Большую часть беженцев забрали к себе Канада и США, в Россию вернулись примерно 2000 человек, - добавляет Маргарита Ахвледиани, директор IWPR в Грузии. - Некоторые не могут вернуться в Чечню, так как замешаны в военных преступлениях. В селах Панкисского ущелья проживают и те, которые когда-то занимали посты в правительстве Ичкерии.74-летний Ризуан Эрзугунов живет в Панкиси около семи лет. Он бежал со своей семьей из Чечни, когда его село стали бомбить российские самолеты, охотящиеся на базы боевиков.- Вернулся бы на родину, да только от тех, кто уже поехал назад в Чечню, ни слуху ни духу: люди просто исчезли, - говорит он.- России удалось сформировать общественное мнение о том, что в Чечне якобы все хорошо, - сказал другой беженец Зияуддин Эдиков. - Но проблема заключается в том, что там до сих пор продолжаются военные действия. Тот факт, что МЧС России до сих пор не удалось возвратить беженцев на родину, говорит о том, что там не все в порядке. Беженцы из Чечни находятся под особым вниманием российских властей. Представители МЧС каждые полгода проводят операции по репатриации чеченских беженцев, но ехать обратно никто не хочет.Панкисские беженцы живут на деньги, которые выделяют миссия ООН и правительство Грузии. ООН поддерживала беженцев продовольственной программой до прошлого года, но сейчас вместо продовольствия беженцы получают денежную компенсацию: на каждую семью выдается по 30 лари в месяц (1 доллар США - 1,4 лари). Правительство Грузии в лице министерства по беженцам выплачивало на каждого беженца 14 лари, но с мая увеличило выплату до 28 лари.У Замиры Разиевой, 24-летней беженки из Чечни, - пятеро детей. Живет она на 300 лари, которые ей выделяет миссия ООН. Для Грузии 300 лари в месяц - неплохие деньги. Поэтому то обстоятельство, что беженцы имеют материальные привилегии над местным населением, не может не вызывать социальную напряженность. Хотя села, где компактно проживают беженцы, исторически населены кистинцами - этническими чеченцами, которые уже 200 лет живут в Панкиси. Между ними практически нет отличий, если не считать, что фамилии кистинцев заканчиваются на "швили".Хасо Ханошвили, глава старейшин деревни, согласился, что разногласия между беженцами и кистинцами действительно существуют, но рассказывает о них неохотно. Лишь заметил, что это их внутренние проблемы и они сами постараются все уладить.Уладить проблемы в Панкиси старается и глава местной администрации Майсурадзе:- Все эти проблемы были связаны с тем периодом, когда в Чечне шла война. Была ситуация, что юрисдикция Грузии не действовала на этой территории. Существовали вооруженные группировки, которые занимались похищением людей. Кроме того, Панкиси был центром реализации наркотиков. Так продолжалось до 2004 года:Далее Майсурадзе начал перечислять те блага, которые грузинское правительство старается создать для Панкиси: четырехкилометровая дорога, библиотека, школа и два детских сада. Плюс Ходорская ГЭС, которая обеспечивает работой 700 человек.Тем временем беженцы особо не желают оставаться в Панкиси. Координационный совет беженцев во главе с Зияуддином Эдиковым работает над тем, чтобы правительство Грузии выдало им проездные документы для свободного продвижения. Они обеспечат беженцам не только свободу передвижения, но и безопасность.- У панкисских беженцев нет никаких прав, - считает правозащитник Джокола Ачишвили. - Никто даже не регистрирует их заявления. Они - никто.

Эдуард Шеварднадзе: "Я ушел по собственному желанию"

Он давно уже является президентом с приставкой "экс", но интерес к его персоне не пропадает. Живет он в государственной резиденции. Ему выделили охрану, которая глаз с него не спускает. Он пишет мемуары, впрочем, как и все бывшие публичные персоны.

Ему уже 80 с лишним лет, поэтому он просил задавать вопросы громче. Разговаривает очень медленно. И не любит, когда его перебивают. Это все о нем - бывшем президенте Грузии Эдуарде Шеварднадзе.
- Эдуард Амвросиевич, перед прошедшими недавно парламентскими выборами вы заявляли, что грузинская оппозиция получит беспрецедентно много мест в новом парламенте. Но этого не случилось:
- Я начну с президентских выборов, на которых были зафиксированы очень серьезные нарушения. Настолько серьезные, что люди были вынуждены выйти на митинги. А потом была ответная реакция со стороны правительства: митингующих разогнали, некоторых избивали, полностью парализовали работу ведущего телеканала Грузии. Президент Саакашвили обещал, что на парламентских выборах все ошибки будут учтены. К сожалению, этого не произошло. Хочу подчеркнуть еще одну деталь: за это время оппозиция стала влиятельной силой. Вы знаете, есть блок объединенной оппозиции, который включает 8-9 партий. Одним словом, оппозиция достаточно сильна.
Но, к сожалению, так получилось, что на парламентских выборах, естественно, победила та партия, которой руководит президент страны. Я думал, что выборы пройдут справедливо, но этого не произошло. Опять были допущены серьезные нарушения и фальсификации. Сейчас оппозиция еще размышляет о том, что делать: войти в этот парламент или же организовать параллельный. Наверное, последнее не получится - не могут же работать одновременно два парламента. Поэтому я посоветовал оппозиции идти в парламент и использовать эту трибуну.
К тому же активность избирателей была очень низкая - почти 50 процентов населения не участвовало в выборах. Надо полагать, что эти 50 процентов и проголосовали бы за оппозицию, если бы на выборах были нормальные условия. Я имею в виду административный ресурс, деятельность полиции и исполнительной власти на местах.
- Вы могли бы дать характеристику Михаилу Саакашвили? Что бы вы посоветовали молодым президентам, какие ошибки учесть, на какие грабли не наступать. И вообще, просто поделитесь опытом.
- Саакашвили действительно темпераментный человек. В то же время он достаточно образованный - учился в США, владеет несколькими иностранными языками. В общем, человек неглупый. Но иногда не владеет собой. У него не хватает того, что было у Зураба Жвании. Саакашвили нельзя простить те нарушения, которые были на парламентских выборах. Он не имел права допускать их. Поэтому Саакашвили сейчас приглашает оппозицию в парламент, обещает им должности и так далее. Кто знает, может, он на самом деле искренне хочет сотрудничать с оппозицией. Но, как мне кажется, сейчас для него самое главное - чтобы оппозиция не осталась с глазу на глаз с народом.
- Эдуард Амвросиевич, какие у вас отношения с оппозицией?
- У меня нет достаточно близких контактов с ней. Там очень много людей, которые образованны и грамотны, особенно те, кто входит в оппозиционный блок. Я знал их с молодых лет, но не так уж близко. Они занимались бизнесом, потом решили баллотироваться в президенты и парламент: продали свой бизнес и потратили деньги на проведение выборов.
- Не хотите вспомнить события "революции роз"?
- Проходило первое заседание после выборов, когда оппозиция ворвалась в парламент. Получилось так, что: (долгая пауза) : Да, я ожидал, что будут какие-то события. Но от этих людей я такого не ожидал. От Саакашвили, от Жвании, от Бурджанадзе. Ведь все они были моими воспитанниками: Когда они ворвались в парламент, охрана сделала свое дело и вывела меня во двор. Там стояли и мои сторонники, и мои противники. Сторонников было больше - из регионов, из Тбилиси тоже были люди. Когда я подошел к ним, они сказали, чтобы я держался: завтра придут еще 100ятысяч человек. А еще сказали, что не допустят, чтобы эти люди пришли к власти.
В тот момент я оценил это событие как попытку государственного переворота, поэтому решил ввести чрезвычайное положение. Я ведь оставался президентом и главнокомандующим страны. Есть армия, вооруженная до зубов, которая сделает свое дело, естественно, прольется кровь и погибнут люди. Поэтому, когда я возвращался домой на машине, отказался от объявления военного положения. И соответствующий указ был отозван.
Когда приехал домой, супруга сказала: "Я хорошо знаю, что такое чрезвычайное положение. Ты хочешь, чтобы кровь пролилась?". Я ответил: "Нет, кровь не прольется. Я хорошо подумал и принял решение. И вы должны знать, что с завтрашнего дня я больше не президент. А кого народ изберет президентом, это его дело". Она это восприняла нормально. Сын у меня работает в Париже, в ЮНЕСКО, он тоже это хорошо воспринял.
На следующий день я встретился с оппозицией - с Саакашвили и Жванией. Бурджанадзе не пришла. Жвания был генеральным секретарем провластной партии "Союз граждан", потом был председателем парламента. Мы работали дружно, но он перешел в оппозицию. В общем, я их приглашаю к себе и говорю: "Ребята, вы знаете, что я отменил приказ о чрезвычайном положении. Что будем делать дальше, какой выход?". Начинает Жвания: "Самым безболезненным выходом стала бы отставка президента. Но мы не посмеем это сказать, так как мы - ваши воспитанники. Если бы не вы, мы не стали бы политическими деятелями". То же сказал и Саакашвили. А я им: "Если вы считаете, что это выход, то он найден. Я вчера ночью принял решение об отставке. С сегодняшнего дня я больше не президент". Они этого не ожидали. Наверняка думали, что я начну торговаться, так как оставалось еще два года до окончания моего президентского срока. Так закончился наш разговор.
Я им предложил выйти к журналистам и рассказать все. А они не согласились, мнутся: "Может, вы сами:". Я вышел, сказал. "А сейчас вы куда?" - спрашивают журналисты. "Домой", - отвечаю.
"А пустят?" - спрашивают. Я говорю: "Почему бы не пустить, я ведь по собственному желанию ухожу". Постоял с ними, пошутил и уехал домой.
Потом Саакашвили объявил: раз президент безболезненно (здесь Шеварднадзе нахмурился. - Прим. авт.) оставил свой пост, мы берем на себя ответственность за его безопасность. Соответствующую охрану предоставили и дом, в котором я сейчас живу. То есть они свое слово в этом отношении сдержали.
А дальше вы сами знаете: Саакашвили стал президентом, Жвания - премьер-министром. Жвания был очень умным человеком, достаточно хитрым в хорошем смысле этого слова. Он навещал меня, мы разговаривали на разные темы. Если бы он остался в руководстве страны, то этих нарушений, которые сейчас происходят, не было бы. Но, к сожалению, его потом убили. Вначале говорили, что он отравился газом, но эксперты это не подтвердили. Я уверен, что его убили. Кто убил, не могу сказать. (По его лицу несложно было догадаться, что он хочет сказать. - Прим. авт.). Его смерть - это большая потеря для Грузии. А Саакашвили пришел ко мне домой только тогда, когда моя жена скончалась. Я тогда попросил его, чтобы он разрешил похоронить супругу на этом дворе. Он разрешил. После этого мы не встречались.
- В общем, говорить о высокой культуре общения между правительством Грузии и оппозицией не приходится?
- Увы, нет. Наверное, у вас тоже такое происходит? Да, сейчас на всем постсоветском пространстве идет процесс становления реальной демократии. Я вернулся в Грузию после работы в Москве в 1992 году. Тогда не было ни парламента, ни политических реформ. Страна была разобщена. Главной задачей я считал становление страны на ноги любой ценой. На это ушло много времени. Надо было разработать проект Конституции, провести парламентские выборы. На базе Конституции начались реформы в сфере образования и здравоохранения. Прошла приватизация отдельных объектов, создавалась правовая база.
- С кем из бывших президентов вы общаетесь? Остались ли друзья среди них?
- Да, с некоторыми их них отношения сохранились. Джордж Буш-старший всегда поздравляет меня с днем рождения и Новым годом. Он - человек слова. По его распоряжению в Грузию была отправлена масса тонн зерна, когда народ здесь голодал. С этого и началась стабилизация страны. Инвестиции Соединенных Штатов в Грузии достигли двух с половиной миллиардов долларов.
С президентом Рейганом я встречался восемь раз. Помню, во время первой встречи он мне прямо сказал: "Вы представляете собой империю зла". Рейган тогда объявил, что американцы создают ядерное оружие воздушного базирования. Мы с Горбачевым пригласили наших ученых - Велихова, Курчатова - и спросили: возможно ли это? Они сказали, что невозможно. Через три месяца ученые позвонили мне и сообщили, что не совсем точно ответили: "Если экономика страны позволяет, то, в принципе, можно создать такое оружие. Американцы могут создать такое оружие через 7-8 лет, а СССР - через 15-20". Тогда мы с Горбачевым, учитывая этот фактор, решили любой ценой сгладить отношения между нашими странами. В конце концов, американцы отказались от ядерного оружия воздушного базирования, так как наши отношения стали приходить в норму. Это был большой прорыв.
А еще мы с Горбачевым многое сделали, чтобы Германия объединилась. На улицах Берлина люди до сих пор узнают и приветствуют меня.
- Эдуард Амвросиевич, мемуарами не балуетесь?
- Я уже написал четыре книги. Одна из них посвящена Великому шелковому пути.
Другая книга называется "Мой выбор", издана в Москве. А сейчас в свет выходит уже четвертая книга, изданная в Германии. В Иране и Китае тоже собираются печатать мои книги.
Помню презентацию моей книги в институте Гете. Меня попросили выступить с речью. Я поблагодарил правительство Грузии, которое вынудило меня подать в отставку. Если бы не вышел в отставку, ничего не написал бы. (Смеется).
- В грузинских газетах мелькала информация о том, что ваш сын Паата задумывает зарегистрировать политическую партию...
- Нет-нет! Сын вообще не интересуется политикой. Он уже 15 лет работает во Франции, в ЮНЕСКО, у него там солидная должность. Очень хорошо зарабатывает, такая зарплата в Грузии мало у кого есть.
Поблагодарив Эдуарда Амвросиевича за интервью, я уже начала было выключать диктофон, как Шеварднадзе вдруг начал рассказывать о своем отношении к Казахстану:
- Когда я был еще молодым, ездил два раза на целину убирать урожай. Потом из Кустаная в Тбилиси на мотоциклах ехали в течение 20 дней. Была ранняя осень, когда переезжали Урал, холода наступали. Как-то пригласили меня в Алматы на охоту, хоть я никудышный охотник. В новой столице еще не был, не успел. Хотя ваш президент приглашал меня навестить Астану. Вообще, очень интересуюсь судьбой вашей столицы.
С огромным уважением отношусь к президенту Назарбаеву. Мы вместе работали с ним в рамках Содружества Независимых Государств. Он предлагал мне, чтобы Грузия стала членом СНГ. Между Нурсултаном Абишевичем и мной всегда было полное единогласие. Он настоятельно советовал Ельцину решить вопрос по абхазской проблеме. Каримов и Кучма тоже поддерживали его в этом вопросе.
- Вы, наверное, в курсе, что президент Назарбаев выдвинул инициативу создания центральноазиатского союза?
- Конечно. По-моему, очень хорошая идея. Но не все сразу согласятся, наверное. Кыргызстан и Таджикистан, в принципе, не против, но Узбекистан сразу отклонил это предложение. Да я так и предполагал с самого начала. Но идея стоящая. Очень хорошая идея.