Грузияда өткен парламенттік сайлау нәтижесінде билік партиясы, яғни «Ұлттық қозғалыс» партиясы Парламенттегі 120 орынды иеленетін болды. Грузия Орталық Сайлау комиссиясы бұл партияның 59,9 пайыз дауыс алғанын мәлімдеді.
Естеріңізге сала кетсек, сайлауға 3 блок пен 9 партия қатысты. Грузия парламентіне бару үшін саяси партия 5-пайыздық барьерден өтуі керек. Сонымен, парламентке 4 партияның ғана өтуіне мүмкіндік туды. Біріккен оппозиция—17.65 пайыз, Христиан-демократиялық партиясы— 8,22 пайыз, Лейбористік партия— 7,56 пайыз дауыс алды.
Бірақ, оппозиция бұл қорытындымен еш келіспек емес. Өз кезегінде, оппозиция да сайлау қорытындысын жасап үлгірді. Ол қорытынды бойынша, оппозиция—42 пайыз, Ұлттық қозғалыс—32.94 пайыз, Христиан-демократтар—7пайыз, Лейбористер—8.41 пайыз, Республикалықтар—5.43 пайыз дауыс алған. Сайлау болған күні Тбилисидің орталығында митинг жасаған оппозиция сайлаудағы заң бұзушылықтарды тізіп берді. Оппозиция лидерлерінің бірі Саломе Зурабишвили: «Біз сайлау участкілерін аралағанымызда тек ғана заң бұзушылықтарды көрумен болдық. Бұл сайлау өте әділетсіз боп өтті. Әкімшілік ресурстары пайдаланылды. Сондықтан, мен Тбилиси тұрғындарын бұл заң бұзушылықтарға қарсы тұруға шақырамын. Тбилисиде бұған дейін де оппозицияның жеңгенін естен шығармаңыздар» дейді ол. Яғни, осыдан 5 жыл бұрынғы революцияны тбилисиліктердің есіне салып тұр. Орталық сайлау комиссиясы болса, керісінше, бүкіл заң бұзушылықтар оппозицияның кесірінен болды дейді. Мәселен, Орталық сайлау комиссиясының пресс- спикері Зураб Качкачишвилидің пікірінше, оппозиция барлық жерде агрессия мен арандатуға жақын болған. Әдейі арандату шараларын ұйымдастыру арқылы, сайлаудың беделін түсіруге мүдделі болған.
Грузия парламенті 150 депутаттық мандаттан тұрады. Оның 75-і мажоритарлық мандат болса, қалған 75-і пропорционалдық мандат. Пропорционалдық мандат бойынша билік партиясы негізінен жетістікке жетсе, мажоритарлық мандат бойынша да дәл сондай жағдай қалыптасты. Ең қызығы, парламентке мажоритарлық жүйе бойынша сайлануға бел буған оппозиция серкесі Леван Гачечиладзе ол мүмкіндікті қолдан жіберіп алды. Яғни, оппозиция серкесінінің өзі сайлана алмай қалды. Сондықтан да болар, оппозиция бұл сайлауға «террор» деп ат қойып үлгірді.
Оппозиция сайлауға бойкот жариялауда. Бұл парламентке оппозициядан ешкім бармайтын болды.
Оппозиция мен билік бірін бірі сайлау бұрмалаушылықтары туралы айыптап жатқанда, шетелдік бақылаушылар да қалыс қалмады. Бірақ, олардың айтуынша, сайлау әділ өткен. БДИЧ-ОБСЕ миссиясы төрағасы Борис Филестің айтуынша, сайлау қорытындысы қанағаттандырарлықтай. ОБСЕ парламенттік ассамблеясының төрағасы Жоао Суарес «президенттік сайлауға қарағанда, бұл сайлауда кәдімгідей алға жылжушылық тенденциясын байқадым» дейді. Ол тіпті, Грузияның саяси партиялары ауызбіршілікке келіп, «демократияны жандандыру үшін» жұмыс істейтіндігіне сенетінін айтты. Бақылаушылардың айтуынша, сайлауда позитивті өзгерістер молынан болған. Грузияда тұратын диаспораларға жағымды жағдай жасалынған. Саяси партиялардың барлығы дерлік оларды өз тізіміне қосқан. Естеріңізге сала кетсек, адам құқығына аса жіті мән беретін ОБСЕ аз ұлттар мен діни бірлестіктер, гендерлік саясат деген ұғымдарды қалыс қалдырмайды. ОБСЕ бақылаушылары сайлауға әйелдердің аз қатысқандығына назар аударды. Сонымен, еуропалық бақылаушылар сайлауға «бата беріп» жатқанда, Грузияның өз бақылаушылары сайлаудағы кемшіліктерді тізіп, жағаларын ұстап жатты. Мәселен, «Көпұлтты Грузия» қоғамдық қозғалысының өкілі Ирма Басиалишвилидің айтуына қарағанда, аз ұлттар қоныстанатын аудандарда, тіпті сол ұлт өкілдері грузин тілін білмегендігі себепті, кімге дауыс беретінін де аңдай бермейді. Мәселен, оларға «№5 партияны белгілей сал деп ақыл айтатындар да табылады». №5 партия билік партиясы екенін еске саламыз. Мұндай заң бұзушылықтар көбінесе әзірбайжандар тұратын Квемо-Картли аймағы мен армяндар тұратын Самцхе-Джавахетия ауданында көбірек болған. Мәселен, Квемо-Картли аймағындағы бір сайлау учаскесінде, участке бастығы кімге дауыс беруді өзі айтып отырған. Адамдарды көлікке отырғызып, кезекпе-кезек сайлау участкілеріне апаратын, «карусель» деп аталынатын сайлаудағы әдістер де кеңінен қолданылған. Бір адамның қатарынан бес рет дауыс беруін аңдаған бақылаушыларды сайлау участкесінен тіпті қуып та жіберген жағдайлар болған. Заң бұзыушылық қаншалықты молынан болса да, шетелдік бақылаушылар сайлауды мойындады. Енді Грузиядағы оппозиция мен биліктің бір бірінен аса алшақтай түсетіндігін ғана аңдауға болар. Конструктивті диалогқа орын мүлде болмайтын секілді.
Tuesday, May 27, 2008
Колючие шипы "революции роз"
Грузия замерла в ожидании парламентских выборов, которые состоятся 21 мая. Для того чтобы пройти в парламент, претендующим партиям необходимо преодолеть пятипроцентный барьер. До 2003 года в парламент Грузии избиралось 235 депутатов, теперь - лишь 150: 75 человек по мажоритарной системе и столько же - по пропорциональной. Напомним, в Казахстане на мажоритарно-пропорциональный принцип перешли только в прошлом году.По информации, распространенной ЦИКом Грузии, в этой стране насчитывается 3463792 избирателя. Ожидается, что главными фаворитами на выборах станут пропрезидентская партия "Национальное движение" и избирательный блок "Объединенная оппозиция - Национальный совет - Новые". Отмечу, что в Грузии зарегистрировано более 190 партий и политических объединений, поскольку для регистрации партии необходимо собрать лишь 10ятысяч подписей."Национальное движение" - это та самая партия, которая способствовала приходу к власти Михаила Саакашвили. Блок объединенной оппозиции состоит из девяти партий. На недавних президентских выборах этот блок продвигал своего единого кандидата Левана Гачечиладзе, который получил 25,67 процента голосов избирателей.Георгий Цагареишвили, депутат парламента Грузии, снова избирается от блока объединенной оппозиции в 52-м округе (Имеретский район, недалеко от города Кутаиси). В округе насчитывается 23 тысячи избирателей, но Цагареишвили уверен, что на выборы придут не более 13ятысяч человек. Это неудивительно, ведь множество граждан этой страны давно выехало на заработки в ближнее и дальнее зарубежье.По словам Георгия Цагареишвили, его главным оппонентом является кандидат от "Национального движения".- У него крупный бизнес, - говорит он. - Все местные власти его поддерживают, то есть административный ресурс работает на него. Впрочем, это в Грузии практикуется повсеместно.Более красноречивым оказался генсек Лейбористской партии Йосиф Шатберашвили. В своих комментариях он не пожалел ни "Национальное движение", ни объединенную оппозицию:- После прихода Саакашвили к власти в стране царит однопартийная диктатура. Он единолично управляет страной, и его "Национальное движение", которое я бы назвал "антинациональным", тоже не остается в стороне.По словам Шатберашвили, Грузией управляет еще кое-кто, а точнее, заместитель помощника госсекретаря США Мэтью Брайза.- Его мы называем генерал-губернатором Грузии, - говорит Йосиф Шатберашвили. - Он назначает и снимает министров, устанавливает квоту для парламента. Мы - против неоколониализма и империализма, мы - за свободную Грузию. Что касается объединенной оппозиции, то девять партий внутри блока расходятся по тем или иным взглядам на 180 градусов, поэтому не могут прийти к единой предвыборной программе. Это даже признал лидер оппозиции Леван Гачечиладзе, выступая в теледебатах. Поэтому мало кто из избирателей будет голосовать за них.- Каковы будут ваши шаги в случае, если лейбористы займут большинство парламентских кресел?- Мы - за перемены мирным путем. Мы в свое время не присоединились к "розовой революции", которая на самом деле была "розовым переворотом". Наш народ привык к свержениям власти: и Звиада Гамсахурдиа свергли, и Эдуарда Шеварднадзе. А мы хотим, чтобы Саакашвили мирным путем оставил свой пост. Мы хотим, чтобы в Грузии не было нищеты и голода, чтобы соблюдались права человека, чтобы мирных демонстрантов не разгоняли слезоточивым газом, резиновыми пулями и дубинками
Аджариядағы қазақ инвестициясы
Грузияға келгенімізге 5 айдан асса да, бұл елдің Қара теңіз жағалауындағы Аджария өлкесіне енді ғана аяғымыз тиді. Аджария, оның астанасы Батумидің Қазақстан үшін маңызы зор. Керісінше, суреттесек те болады. Бұл өлке үшін Қазақстанның да маңызы жоғары, өйткені, дәл осы аймақ пен қала атымен қазақ бизнесі тығыз байланыста. «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы Батуми портын сатып алса, «ТұранӘлемБанктің» дәл осы қалада туристік саладағы жоспарлары бар.
Батумиді біздің ұғымымыздағы жұмақпен теңестірсек, күпірлек те болуы мүмкін. Бірақ, Атлант мұхитының да, Тыныс мұхитының да жағалауындағы біз көрген портты қалалармен салыстырғанда, дәл осы Қара теңіздің жағалауындағы кішігірім ғана қала бізге өте керемет әсер қалдырды. Ерекше стильдегі шап-шағын 2-3 қабатты үйлері, жасыл желегі мен саф таза ауасы, кемелері мен қайықтары, қарбалыстан ада халқы, бір сөзбен айтқанда, кісінің жанын жай тапқызатын қасиетке ие қала екен. Үш ай бойы лас әрі беймаза Тбилисиден кейін тып-тыныш Батумиді көргенде көктен сұрағанымыз жерден табылғандай болды.
«Батуми» немесе «Батиус Лиман» сөзі грекшеден аударғанда, «көгілдір айлақ» деген мағынаны береді екен. Тарихи деректерге көз жүгіртсек, Батумидің орнында болған ескі қала жайлы мәліметтерді Ксенофонт, Плиний, Аполлоний Родосскийдiң еңбектерінен табуға болады екен.
Онан бергі тарихы да ерекшеліктен ада емес. Аджарияны Осман империясы 17- ғасырда жаулап алыпты. Сөйтіп, 19-ғасырдың соңына дейін немесе 1878-жылға дейін түріктердің қарамағында қалған Аджариядан әлі күнге дейін Түркияның ықпалын байқауға болады. 3 ғасырға жуық уақыт аралығында ислам дінін қабылдаған аджарлардың арасында соңғы 70-80 жылда қайтадан православиеге өту тенденциясы байқалады екен. Аджарияның халқы 400 мың болса, соның 10% мұсылмандар екен. Яғни, егде адамдар ислам дінін ұстанса, жастары православиеге өткен.
Аджариядағы «ТұранӘлем Банк» жоспарлары...
Аджария бүгінде автономды республика. Осыдан 4-5 жыл бұрын сол кездегі президенті Аслан Абашидзе революциядан кейінгі билік пен Саакашвилиді мойындағысы келмей, Аджарияда тәуелсіздік жарияламақшы да болыпты. Бұған Шеварднадзе мен Абашидзенің арасындағы жақсы қарым-қатынас әсер етсе керек. Өйткені, Шеварднадзенің кезінде Аджария «өзі би, өзі қожаға» айналған.
Бірақ, Саакашвили әрине, Аджарияның Грузия аумағынан бөлініп шығуына жол бермеген. Сөйтіп, Абашидзе Мәскеуге кетіп қалған.
Билікте отырған кезінде Абашидзенің Аджария хақындағы жоспарлары көп болса керек. Ол тіпті Қара теңіз жағалауында өзіне “Ривьера” атты зәулім әрі кең резиденция салып бастаған екен. Бірақ, бүгінде Абашидзенің теңіз жағалауындағы жартылай дайын резиденциясы «Тұран Әлем Банкінің» қарамағында. Банк аяқталмай қалған резиденцияны 2006 жылы сатып алыпты. Жоспар: оны туристік объектіге айналдыру.
2006 жылы Банктің Директорлар Кеңесінің Төрағасы Мұхтар Аблязов Аджарияның туристік объектілеріне 200 млн.АҚШ долларын құятынын хабардар еткенде Грузия президенті Саакашвили «2008 жылы Аджария курорттық жұмаққа айналады. Ал Қазақстан Грузияның № 1-ші инвесторы атанады» деп мәлімдеме жасаған екен. Бірақ, 2008 жылдың ортаңғы шеніне таяп қалғанымызбен, Аджариядағы «Тұран Әлем Банк» объектілерінде құрылыс әлі басталмаған да. Соған қарағанда, банктер кризисі «ТұранӘлем Банктің» шетелдегі объектілерін де айналып өтпеген секілді.
Ал Аджария туризмнің арқасында қазынасына біраз қаржы түсіріп отыр. Аджарияның туризм департаменті директоры Темур Диасамидзенің айтуына қарағанда, былтыр туризм саласынан түскен қаржы 30 млн. лариге теңескен (шамамен 22 млн. АҚШ доллары). «Революцияның, билікке жаңа адамдар келуінің арқасында Грузия тұрақты әрі сенімді мемлекетке айналды. 2003-2004 жылдары туризмнен түсетін қаржы бар-жоғы 10 мың АҚШ долларын құраса, қазір 22 млн. АҚШ долларына жетті» дейді. Аджариядағы демалушылар қазір негізінен армяндар, украиндар, орыстар мен әзірбайжандар және еуропалық туристер екен.
«Қазақстандық туристердің де көптеп келуіне мүдделіміз. Бірақ, Грузияға дейін әуебилеттер қымбатқа түседі. Сондықтан, көптеген туристер үшін Түркияға барып демалған әрі арзан, әрі ыңғайлы болып отыр. Бірақ, Анталия тіпті курорттық аймақ емес, қонақүйлердің мекеніне айналды ғой. Туристі тек ғана қонақүймен емес, әсем табиғатпен де баурау керек. Түркия осы жағынан сәл кенжелеу қалып отырған секілді» дейді ол. Қазақстандық турист үшін Тбилисиге барып-қайту шамамен 800 АҚШ долларына тең. Ал Тбилиси мен Батумидің арасы 400 шақырымға таяу. Бірақ, табиғатының кереметтігімен Батуми кез келген курорттық қаламен бәсекеге түсе алады.
... «ҚазМұнайГаз» жоспарлары
Мұнан өзге Батуми порты да қазақтардың иелігінде. Толығырақ жазсақ, Батуми порты Қазақстанға өз мұнайын шет елдерге теңіз арқылы экспорттау мүмкіндігін береді. Сондықтан да, Батуми порты мен ондағы мұнай терминалын басқару құқығын «ҚазМұнайГаз» компаниясы сатып алған.
Ал 2006 жылы халықаралық инвестициялық «Greenoak Holdings» компаниясы мен «ҚазТрансойл» компаниясы қазақ мұнайын Грузия аумағындағы темір жол желілері арқылы әлемдік рынокке тасымалдау үшін арнайы біріккен кәсіпорын да құрған.
Бүгінде Батуми порты арқылы жылына шамамен бір миллион тоннадай мұнай өнімдері әлемдік рыноктерге жөнелтіледі. Мәселен, 2007 жылы 912,1 мың тонна, 2008 жылы 749,1 мың тонна мұнай өнімдері осы Батуми портының мұнай терминалы арқылы өткен. Әрине, мұның бәрі қазақ мұнайы емес, негізгі бөлігі әзірбайжан мұнайы. Бірақ, осы портты басқару құқығын иемдену арқылы «ҚазМұнайГаз» порт терминалынан өтетін мұнайдың қазақстандық үлесін арттырмақ.
Батумиден шамамен 25 шақырым қашықтықтағы Поти порты да Грузиядағы қазақ бизнесі үшін маңызды объект. Қазақтар Потиден астық терминалын салмақ.
Қара теңіз жағалауындағы әсем Аджария мен Батуми қазақ бизнесін өзіне «баурау» жөнінен біраз жетістіктерге жетіп үлгіріпті.
Батумиді біздің ұғымымыздағы жұмақпен теңестірсек, күпірлек те болуы мүмкін. Бірақ, Атлант мұхитының да, Тыныс мұхитының да жағалауындағы біз көрген портты қалалармен салыстырғанда, дәл осы Қара теңіздің жағалауындағы кішігірім ғана қала бізге өте керемет әсер қалдырды. Ерекше стильдегі шап-шағын 2-3 қабатты үйлері, жасыл желегі мен саф таза ауасы, кемелері мен қайықтары, қарбалыстан ада халқы, бір сөзбен айтқанда, кісінің жанын жай тапқызатын қасиетке ие қала екен. Үш ай бойы лас әрі беймаза Тбилисиден кейін тып-тыныш Батумиді көргенде көктен сұрағанымыз жерден табылғандай болды.
«Батуми» немесе «Батиус Лиман» сөзі грекшеден аударғанда, «көгілдір айлақ» деген мағынаны береді екен. Тарихи деректерге көз жүгіртсек, Батумидің орнында болған ескі қала жайлы мәліметтерді Ксенофонт, Плиний, Аполлоний Родосскийдiң еңбектерінен табуға болады екен.
Онан бергі тарихы да ерекшеліктен ада емес. Аджарияны Осман империясы 17- ғасырда жаулап алыпты. Сөйтіп, 19-ғасырдың соңына дейін немесе 1878-жылға дейін түріктердің қарамағында қалған Аджариядан әлі күнге дейін Түркияның ықпалын байқауға болады. 3 ғасырға жуық уақыт аралығында ислам дінін қабылдаған аджарлардың арасында соңғы 70-80 жылда қайтадан православиеге өту тенденциясы байқалады екен. Аджарияның халқы 400 мың болса, соның 10% мұсылмандар екен. Яғни, егде адамдар ислам дінін ұстанса, жастары православиеге өткен.
Аджариядағы «ТұранӘлем Банк» жоспарлары...
Аджария бүгінде автономды республика. Осыдан 4-5 жыл бұрын сол кездегі президенті Аслан Абашидзе революциядан кейінгі билік пен Саакашвилиді мойындағысы келмей, Аджарияда тәуелсіздік жарияламақшы да болыпты. Бұған Шеварднадзе мен Абашидзенің арасындағы жақсы қарым-қатынас әсер етсе керек. Өйткені, Шеварднадзенің кезінде Аджария «өзі би, өзі қожаға» айналған.
Бірақ, Саакашвили әрине, Аджарияның Грузия аумағынан бөлініп шығуына жол бермеген. Сөйтіп, Абашидзе Мәскеуге кетіп қалған.
Билікте отырған кезінде Абашидзенің Аджария хақындағы жоспарлары көп болса керек. Ол тіпті Қара теңіз жағалауында өзіне “Ривьера” атты зәулім әрі кең резиденция салып бастаған екен. Бірақ, бүгінде Абашидзенің теңіз жағалауындағы жартылай дайын резиденциясы «Тұран Әлем Банкінің» қарамағында. Банк аяқталмай қалған резиденцияны 2006 жылы сатып алыпты. Жоспар: оны туристік объектіге айналдыру.
2006 жылы Банктің Директорлар Кеңесінің Төрағасы Мұхтар Аблязов Аджарияның туристік объектілеріне 200 млн.АҚШ долларын құятынын хабардар еткенде Грузия президенті Саакашвили «2008 жылы Аджария курорттық жұмаққа айналады. Ал Қазақстан Грузияның № 1-ші инвесторы атанады» деп мәлімдеме жасаған екен. Бірақ, 2008 жылдың ортаңғы шеніне таяп қалғанымызбен, Аджариядағы «Тұран Әлем Банк» объектілерінде құрылыс әлі басталмаған да. Соған қарағанда, банктер кризисі «ТұранӘлем Банктің» шетелдегі объектілерін де айналып өтпеген секілді.
Ал Аджария туризмнің арқасында қазынасына біраз қаржы түсіріп отыр. Аджарияның туризм департаменті директоры Темур Диасамидзенің айтуына қарағанда, былтыр туризм саласынан түскен қаржы 30 млн. лариге теңескен (шамамен 22 млн. АҚШ доллары). «Революцияның, билікке жаңа адамдар келуінің арқасында Грузия тұрақты әрі сенімді мемлекетке айналды. 2003-2004 жылдары туризмнен түсетін қаржы бар-жоғы 10 мың АҚШ долларын құраса, қазір 22 млн. АҚШ долларына жетті» дейді. Аджариядағы демалушылар қазір негізінен армяндар, украиндар, орыстар мен әзірбайжандар және еуропалық туристер екен.
«Қазақстандық туристердің де көптеп келуіне мүдделіміз. Бірақ, Грузияға дейін әуебилеттер қымбатқа түседі. Сондықтан, көптеген туристер үшін Түркияға барып демалған әрі арзан, әрі ыңғайлы болып отыр. Бірақ, Анталия тіпті курорттық аймақ емес, қонақүйлердің мекеніне айналды ғой. Туристі тек ғана қонақүймен емес, әсем табиғатпен де баурау керек. Түркия осы жағынан сәл кенжелеу қалып отырған секілді» дейді ол. Қазақстандық турист үшін Тбилисиге барып-қайту шамамен 800 АҚШ долларына тең. Ал Тбилиси мен Батумидің арасы 400 шақырымға таяу. Бірақ, табиғатының кереметтігімен Батуми кез келген курорттық қаламен бәсекеге түсе алады.
... «ҚазМұнайГаз» жоспарлары
Мұнан өзге Батуми порты да қазақтардың иелігінде. Толығырақ жазсақ, Батуми порты Қазақстанға өз мұнайын шет елдерге теңіз арқылы экспорттау мүмкіндігін береді. Сондықтан да, Батуми порты мен ондағы мұнай терминалын басқару құқығын «ҚазМұнайГаз» компаниясы сатып алған.
Ал 2006 жылы халықаралық инвестициялық «Greenoak Holdings» компаниясы мен «ҚазТрансойл» компаниясы қазақ мұнайын Грузия аумағындағы темір жол желілері арқылы әлемдік рынокке тасымалдау үшін арнайы біріккен кәсіпорын да құрған.
Бүгінде Батуми порты арқылы жылына шамамен бір миллион тоннадай мұнай өнімдері әлемдік рыноктерге жөнелтіледі. Мәселен, 2007 жылы 912,1 мың тонна, 2008 жылы 749,1 мың тонна мұнай өнімдері осы Батуми портының мұнай терминалы арқылы өткен. Әрине, мұның бәрі қазақ мұнайы емес, негізгі бөлігі әзірбайжан мұнайы. Бірақ, осы портты басқару құқығын иемдену арқылы «ҚазМұнайГаз» порт терминалынан өтетін мұнайдың қазақстандық үлесін арттырмақ.
Батумиден шамамен 25 шақырым қашықтықтағы Поти порты да Грузиядағы қазақ бизнесі үшін маңызды объект. Қазақтар Потиден астық терминалын салмақ.
Қара теңіз жағалауындағы әсем Аджария мен Батуми қазақ бизнесін өзіне «баурау» жөнінен біраз жетістіктерге жетіп үлгіріпті.
Грузиядағы қазақ инвестициясы
«Халық банк» Тбилисиде өз өкілдігін ашты
Қазақтар үшін Грузия инвестиция құятын негізгі елге айналғандай. Грузияның статистика департаментінің мәліметтеріне сүйенсек, Қазақстанның Грузиядағы инвестициясы 74.4 млн.АҚШ долларын құрап, осы елдегі шетел инвесторларының арасында 6-шы орынды иемденген. Енді Қазақстанның «Халық банкі» Грузияда өз өкілдігін ашты. Банктің Грузия Ұлттық банкіне осыдан екі аптадай бұрын өкілдік ашу жөнінде берген өтініші қабылданса, «Халық банктің» Тбилисидегі өкілдігі алдағы екі айдың ішінде жұмыс істеп бастауы да мүмкін, өйткені, Грузия заңдылықтары бойынша, шетелдік банктің өтініші 3 айдың ішінде қаралады.
Грузия Ұлттық банкінің БАҚ-пен байланыс жөніндегі департаментінің директоры Георгий Каландадзенің айтуы бойынша, шетелдік қаржылық институттың Грузияда өз өкілдігін ашуы үшін оның жарғылық капиталы 11 млн.лариді (грузин валютасы) құрауы керек /шамамен 5 млн.еуроға тең\.
Грузияда қазір 21 банк жұмыс істейді. Бұл ел тұрғындарының небәрі 5 млн.екенін ескерсек, банктердің шамадан тыс көптігін аңдайсыз. Өйткені, 16 млн. халқы бар Қазақстандағы банктердің саны 34. «Жақында бізде арабтың «Абу Даби Груп» компаниясы өз банкін ашты, «Прогресс банк» атты тағы бір банк тіркелуде. Сондықтан, мұнда «Халық банкті» кәдімгідей бәсеке күтіп тұр» дейді Георгий Каландадзе.
Ол, «Халық банк» мұнда қазақ инвестицияларының соңынан келген сияқты. Өйткені, қазақтар Грузияның экономикасына, әсіресе, энергетикалық саласына мол инвестиция құйды ғой» дейді. Бұл пікірмен келіспеске болмас. 2006 жылы «ҚазТрансгаз» 50 млн.АҚШ долларын төлеп, тендерде жеңіске жетіп, бүгінде Тбилисидің бүкіл жылу-энергетикалық жүйесін қамтамасыз етіп отыр. «ҚазТрансгаз» «Қазмұнайгаздың» құрамындағы компания. Ал «Қазмұнайгаз» өз кезегінде «Самұрық» холдингіне қарайды. Ал «Самұрық» топ-менеджерлерінің бірінің «Халық банктің» акционері болғаны да ешкімге жасырын емес. Міне, «Халық банктің» Грузия нарығына «ҚазТрансгаздың» соңынан келгендігін осы тізбек арқылы да көрсетуге болар. Бұл мәселенің бір ғана қыры. Екінші жағынан, әрине, банктің Грузия нарығында өз ықыласы да болуы да мүмкін. Алайда, кез келген банктің төлем қабілеті жоғары азаматтарға ынталы екендігі белгілі. Бірақ, Грузия халқы төлем қабілеті жөнінен Қазақстандағыдай жоғары деңгейге ие емес. Мұнда жұмыссыздық мәселесі тіпті ұлттық мәселеге айналған. Жұмысшылар екі қолға бір күрек алып, шетке кетуге мәжбүр. Негізгі рынок бұған дейін Ресей болса, ендігі ретте Батыс елдері болып отыр. Өйткені, Ресейдің грузиндерді құшақ жая қарсы алатын ниеті жоқ. Грузияда орташа айлық 150 АҚШ.долларына сай. Ал мұндай жалақы алатын азаматтардың төлем қабілеті әрине төмен болады. «Халық банк» болса, сауысқандай сақ банк. Несие берер кезде азаматтың несиелік тарихына өте жіті көңіл бөледі. Бұл әрине, банк менеджментіне байланысты. Қазақстандағы «Альянс банк» секілді банктер несиені «аялдамаларға дейін таратып жатқанда», «Халық банктің» несиелік шарттары қатаңдығымен ерекшеленетін. Сондықтан, қазақстандық клиенттеріне аса кеңпейілдік танытпаған банк ахуалы нашар грузиндерге келгенде кеңпейіл бола қоймас. Демек, банк әрине, корпоративті мүддеге қызмет ету үшін Грузиядан өкілдік ашпақшы.
Айтпақшы, мұнда «Тұран Әлем банк» «Silk Road Group» компаниясымен серіктесіп, «BTA Silk Road Group» банкін құрған. Бұдан басқа, Грузияның телекоммуникация саласындағы негізгі компанияны 90 млн.АҚШ долларына жекешелендіріп алған. Қазір, «Тұран Әлем банк» Аджарияда 21 туристік объектіні жаңғыртуға ақша құйып жатыр. Мұнан өзге Тбилисидің қақ ортасында салынып жатқан «Иберия» қонақ үйінің негізгі инвесторы.
Қазақ бизнесінің Грузиядағы мұндай ықыласы Саакашвилидің «Жақында Қазақстан Грузиядағы №1 инвестор болады» деп мәлімдеме жасауына түрткі болған секілді.
Қазақтар үшін Грузия инвестиция құятын негізгі елге айналғандай. Грузияның статистика департаментінің мәліметтеріне сүйенсек, Қазақстанның Грузиядағы инвестициясы 74.4 млн.АҚШ долларын құрап, осы елдегі шетел инвесторларының арасында 6-шы орынды иемденген. Енді Қазақстанның «Халық банкі» Грузияда өз өкілдігін ашты. Банктің Грузия Ұлттық банкіне осыдан екі аптадай бұрын өкілдік ашу жөнінде берген өтініші қабылданса, «Халық банктің» Тбилисидегі өкілдігі алдағы екі айдың ішінде жұмыс істеп бастауы да мүмкін, өйткені, Грузия заңдылықтары бойынша, шетелдік банктің өтініші 3 айдың ішінде қаралады.
Грузия Ұлттық банкінің БАҚ-пен байланыс жөніндегі департаментінің директоры Георгий Каландадзенің айтуы бойынша, шетелдік қаржылық институттың Грузияда өз өкілдігін ашуы үшін оның жарғылық капиталы 11 млн.лариді (грузин валютасы) құрауы керек /шамамен 5 млн.еуроға тең\.
Грузияда қазір 21 банк жұмыс істейді. Бұл ел тұрғындарының небәрі 5 млн.екенін ескерсек, банктердің шамадан тыс көптігін аңдайсыз. Өйткені, 16 млн. халқы бар Қазақстандағы банктердің саны 34. «Жақында бізде арабтың «Абу Даби Груп» компаниясы өз банкін ашты, «Прогресс банк» атты тағы бір банк тіркелуде. Сондықтан, мұнда «Халық банкті» кәдімгідей бәсеке күтіп тұр» дейді Георгий Каландадзе.
Ол, «Халық банк» мұнда қазақ инвестицияларының соңынан келген сияқты. Өйткені, қазақтар Грузияның экономикасына, әсіресе, энергетикалық саласына мол инвестиция құйды ғой» дейді. Бұл пікірмен келіспеске болмас. 2006 жылы «ҚазТрансгаз» 50 млн.АҚШ долларын төлеп, тендерде жеңіске жетіп, бүгінде Тбилисидің бүкіл жылу-энергетикалық жүйесін қамтамасыз етіп отыр. «ҚазТрансгаз» «Қазмұнайгаздың» құрамындағы компания. Ал «Қазмұнайгаз» өз кезегінде «Самұрық» холдингіне қарайды. Ал «Самұрық» топ-менеджерлерінің бірінің «Халық банктің» акционері болғаны да ешкімге жасырын емес. Міне, «Халық банктің» Грузия нарығына «ҚазТрансгаздың» соңынан келгендігін осы тізбек арқылы да көрсетуге болар. Бұл мәселенің бір ғана қыры. Екінші жағынан, әрине, банктің Грузия нарығында өз ықыласы да болуы да мүмкін. Алайда, кез келген банктің төлем қабілеті жоғары азаматтарға ынталы екендігі белгілі. Бірақ, Грузия халқы төлем қабілеті жөнінен Қазақстандағыдай жоғары деңгейге ие емес. Мұнда жұмыссыздық мәселесі тіпті ұлттық мәселеге айналған. Жұмысшылар екі қолға бір күрек алып, шетке кетуге мәжбүр. Негізгі рынок бұған дейін Ресей болса, ендігі ретте Батыс елдері болып отыр. Өйткені, Ресейдің грузиндерді құшақ жая қарсы алатын ниеті жоқ. Грузияда орташа айлық 150 АҚШ.долларына сай. Ал мұндай жалақы алатын азаматтардың төлем қабілеті әрине төмен болады. «Халық банк» болса, сауысқандай сақ банк. Несие берер кезде азаматтың несиелік тарихына өте жіті көңіл бөледі. Бұл әрине, банк менеджментіне байланысты. Қазақстандағы «Альянс банк» секілді банктер несиені «аялдамаларға дейін таратып жатқанда», «Халық банктің» несиелік шарттары қатаңдығымен ерекшеленетін. Сондықтан, қазақстандық клиенттеріне аса кеңпейілдік танытпаған банк ахуалы нашар грузиндерге келгенде кеңпейіл бола қоймас. Демек, банк әрине, корпоративті мүддеге қызмет ету үшін Грузиядан өкілдік ашпақшы.
Айтпақшы, мұнда «Тұран Әлем банк» «Silk Road Group» компаниясымен серіктесіп, «BTA Silk Road Group» банкін құрған. Бұдан басқа, Грузияның телекоммуникация саласындағы негізгі компанияны 90 млн.АҚШ долларына жекешелендіріп алған. Қазір, «Тұран Әлем банк» Аджарияда 21 туристік объектіні жаңғыртуға ақша құйып жатыр. Мұнан өзге Тбилисидің қақ ортасында салынып жатқан «Иберия» қонақ үйінің негізгі инвесторы.
Қазақ бизнесінің Грузиядағы мұндай ықыласы Саакашвилидің «Жақында Қазақстан Грузиядағы №1 инвестор болады» деп мәлімдеме жасауына түрткі болған секілді.
30 признаков казаха в Грузии
Приехав в Тбилиси, казахи сразу начинают шумно удивляться. Вот 30 признаков казаха в Грузии.
1. Удивляется, когда узнает, что для грузин Грузия - это Сакартвело, а сами грузины совсем не грузины, а картвели!
2. Каждый раз возмущенно доказывает, что он казах, а не китаец, и поправляет грузин, когда те называют казашек - "казачками".
3. Наблюдая за шумными беседами грузин, понимает, что, оказывается, в Казахстане люди шепотом разговаривают!
4. Плачет от счастья, когда грузины начинают ему перечислять более 500 сортов местного вина.
5. Удивляется политизированности грузин: чуть что - сразу спешат митинговать к зданию парламента.
6. Завидует грузинам за то, что те могут зарегистрировать партию, собрав всего 10я000 подписей.
7. Очень удивляется, когда грузины называют своего президента "Мишей".
8. Безуспешно доказывает грузинам, что цена на газ в Тбилиси высокая не по вине "КазТрансГаза".
9. Удивляется тому, что в Тбилиси есть улица им. Джорджа Буша. Он же еще живой!
10. Тбилиси своими шумными улицами напоминает ему Шымкент.
11. Изумляется, когда узнает, что грузины могут занимать друг у друга: автомобили.
12. Безуспешно пытается найти русскоязычные газеты.
13. С таким же успехом не может отыскать молодежь, разговаривающую на "великом и могучем".
14. Озадаченно чешет репу, когда узнает, что Грузия с 4-миллионным населением имеет более 20 банков, причем не системообразующих.
15. Никак не может привыкнуть к тому, что грузинские мужчины целуются при встрече:
16. : и к тому, что грузины не снимают дома обувь.
17. Замечает, что грузины очень любят одеваться в черный цвет. Особенно зимой!
18. Замечает, что грузины более религиозны, чем казахи:
19. : но казахи более пунктуальны...
20. ... и более трудолюбивы!
21. С удивлением узнает, что у грузин тоже имеются свои "техасцы" в виде мегрельцев.22. С завистью отмечает, что грузинский бизнес-климат, в котором мало коррупции, очень мягкий по сравнению с Казахстаном.
23. Уверен, что технология построения демократии по-грузински не отвечает последним рекомендациям Центризбиркома Казахстана.
24. Считает, что грузины измеряют мандарины и вино в баррелях.
25. С огорчением признает, что в гостеприимстве грузины намного превосходят казахов.26. Безуспешно пытается найти на рынках Тбилиси казы или хотя бы карта.
27. Требует в ресторане подать бесбармак, но в итоге соглашается на сыр "сулугуни".
28. Скучает по казахской речи, хотя в Алматы говорил исключительно по-русски.
29. С изумлением узнает, что чахохбили, хачапури и хинкали - это грузинские национальные блюда, а не казахские.
30. Безуспешно пытается найти в Тбилиси улицу Саина.
1. Удивляется, когда узнает, что для грузин Грузия - это Сакартвело, а сами грузины совсем не грузины, а картвели!
2. Каждый раз возмущенно доказывает, что он казах, а не китаец, и поправляет грузин, когда те называют казашек - "казачками".
3. Наблюдая за шумными беседами грузин, понимает, что, оказывается, в Казахстане люди шепотом разговаривают!
4. Плачет от счастья, когда грузины начинают ему перечислять более 500 сортов местного вина.
5. Удивляется политизированности грузин: чуть что - сразу спешат митинговать к зданию парламента.
6. Завидует грузинам за то, что те могут зарегистрировать партию, собрав всего 10я000 подписей.
7. Очень удивляется, когда грузины называют своего президента "Мишей".
8. Безуспешно доказывает грузинам, что цена на газ в Тбилиси высокая не по вине "КазТрансГаза".
9. Удивляется тому, что в Тбилиси есть улица им. Джорджа Буша. Он же еще живой!
10. Тбилиси своими шумными улицами напоминает ему Шымкент.
11. Изумляется, когда узнает, что грузины могут занимать друг у друга: автомобили.
12. Безуспешно пытается найти русскоязычные газеты.
13. С таким же успехом не может отыскать молодежь, разговаривающую на "великом и могучем".
14. Озадаченно чешет репу, когда узнает, что Грузия с 4-миллионным населением имеет более 20 банков, причем не системообразующих.
15. Никак не может привыкнуть к тому, что грузинские мужчины целуются при встрече:
16. : и к тому, что грузины не снимают дома обувь.
17. Замечает, что грузины очень любят одеваться в черный цвет. Особенно зимой!
18. Замечает, что грузины более религиозны, чем казахи:
19. : но казахи более пунктуальны...
20. ... и более трудолюбивы!
21. С удивлением узнает, что у грузин тоже имеются свои "техасцы" в виде мегрельцев.22. С завистью отмечает, что грузинский бизнес-климат, в котором мало коррупции, очень мягкий по сравнению с Казахстаном.
23. Уверен, что технология построения демократии по-грузински не отвечает последним рекомендациям Центризбиркома Казахстана.
24. Считает, что грузины измеряют мандарины и вино в баррелях.
25. С огорчением признает, что в гостеприимстве грузины намного превосходят казахов.26. Безуспешно пытается найти на рынках Тбилиси казы или хотя бы карта.
27. Требует в ресторане подать бесбармак, но в итоге соглашается на сыр "сулугуни".
28. Скучает по казахской речи, хотя в Алматы говорил исключительно по-русски.
29. С изумлением узнает, что чахохбили, хачапури и хинкали - это грузинские национальные блюда, а не казахские.
30. Безуспешно пытается найти в Тбилиси улицу Саина.
Saturday, May 24, 2008
Грузияның мемлекеттік іргесі сөгіліп жатыр
Тбилисиден бар-жоғы 116 шақырым қашықтықтағы Цхинвали (Оңтүстік Осетия) мен 444 шақырым қашықтықтағы Сухумидің (Абхазия ) дербес астана болуға деген ұмтылысын көріп, грузиндерді аяп кеттім.
Кезінде таяқ тастам жердегі территориясына ие бола алмаған Грузия бұл күндері мазасыз күй кешуде. Өйткені, Грузияның құрамындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия автономды республикалары «өздерін тәуелсіз мемлекеттер ретінде мойындауды» сұрап отыр. БҰҰ мен Ресейге бағытталған бұл қарар қабылданатын болса, яғни, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін әлемдік қауымдастық мойындайтын болса, Грузия мемлекетінің аумақтық біртұтастығына заңды түрде шәк келтірілмек.
Алайда, шартты түрде бұл екі автономиялық республика 15 жылдан бері Грузиядан тәуелсіз.
КСРО ыдыраған кезде, тәуелсіздік алмақшы болған бұл автономиялы республикалар мәселесін Грузия әскери күш қолдану арқылы шешпек болған. Арада талай қан төгілген. Ол жағдай Грузия тарихында «грузин-абхаз соғысы», «грузин-осетин» деген атпен қалатын шығар. Абхазияда тіпті, отбасында «грузин бағыттас» және «абхаз бағыттас» ретінде екіге айырылған жағдайлар да болыпты. Бірақ, әскери операция Грузияның өзіне кері әсер еткен. Соңғы 15 жылда ресми Тбилиси Абхазия мен Оңтүстік Осетияға билік ету мүмкіндігінен айырылып қалған.
Абхазияда қоныстанған грузиндер жаппай абхаз жерін тастап, Тбилисиді жағалай бастаған. Оларды мұнда «абхаз босқындары» дейді. Оңтүстік Осетияда да сондай жағдай қалыптасқан. Алайда, әлемдік қауымдастық бұл екі автономиялы республиканың тәуелсіздігін тануға асықпағаннан кейін, ресми Тбилисидің рөлін ресми Мәскеу орындауға кіріскен. Дәлірек, Ресей Абхазия мен Оңтүстік Осетия халқына «өз азаматтығын» үлестіруді бастаған. Бұл екі автономияның валютасы грузин лариі емес, ресей рублі.
Олардың Грузия құрамында тек шартты түрде ғана қалып отырғандығын ескерсек, Косовоның Сербиядан бөлініп шығуы, яғни, «тәуелсіздікке бір жақты түрде де қол жеткізу мүмкіндігі» бұл екі автономияның үміт отын маздатып, Цхинвали мен Сухуми бірінен кейін бірі БҰҰ мен Ресейге қарата қарар қабылдады.
Абхазияда 250 000, ал Оңтүстік Осетияда 70 000 халық тұрады. Абхазияның жер аумағы 8600 км², Оңтүстік Осетияның жер аумағы 3900 км², Яғни, екі автономияны қосқанда, Қазақстанның ең шағын облысы Солтүстік Қазақстан облысынан cал-ак аз. (Солтүстік Қазақстан облысы -123,2 мың. км2 )Ал бұл екі автономиялы республика орталықтарының Тбилисимен арадағы қашықтығын жоғарыда жаздық. Тбилиси мен Цхинвали шамамен Алматы мен Отар гарнизоны арасындағы шақырымды құраса, Тбилиси мен Сухумидің қашықтығы шамамен Алматы мен Меркі аралығындағы шақырымды құрайды.
Жер аумағы мен халық саны біздің өлшеммен алғанда бір ауданның жер көлемі мен халқына сай Оңтүстік Осетияның дербес республика атанғысы келетіні тіпті қисынсыздау. Бар-жоғы 2 мемлекетпен шектеседі.Солтүстігінде Ресей (Солтүстік Осетия ), Оңтүстігінде Грузия.
Ал Абхазияның орналасқан жері мықты. Қара теңіздің жағасын алып жатқан абхаздар тәуелсіздікке қол жеткізгеннің өзінде аштан өтіп, көштен қалмайтын секілді.
Айтпақшы, екі автономиялы республика әлемге «үшбу хат» жолдамастан бұрын, Ресей Абхазияға қатысты маңызды қадамға барды: Грузияның автономиясына қатысты бүкіл санкцияның күшін жойды. 1996 жылдан бері Абхазия Грузия мен ТМД тарапынан экономикалық блокадада қалған. Грузия ТМД елдерінің осы шараны қабылдауына ықпал ету арқылы, Абхазияны іштен әлсіретіп, автономияны кері қайтарып алмақшы болған. Осыдан 12 жыл бұрын қабылданған ол құжат бойынша ТМД құрамындағы елдер Абхазиямен сауда-экономикалық, қаржы, транспорттық қарым-қатынасқа бармауға ымыраласқан.
Әрине, бұл санкция қабылданғанымен Абхазияға тауарлар келіп-кетіп те жатты. Яғни, контрабандалық жолмен. Енді, Ресей Абхазияға қатысты санкцияның күшін жойып, ТМД-ның өзге елдерін де өзі секілді әрекет жасауға шақырып отыр. Ресей «Грузин-абхаз дағдарысын реттеуде абхаздар қолдан келген барлық шараны жасады. Ал грузин жағы келіссөздерді үзіп жіберуге дайын тұрады» деген позиция ұстанып отыр.
Солтүстіктегі көршісінің мұндай қадамы әрине, Грузияның шымбайына батпай қоймады. Грузия президенті Михаил Саакашвили «Бұл заңсыз шешім. Кавказдағы ахуалды шиеленістіруді көздеген арандату. Ресей аймақты әскерилендіру процесін бастады» деп мәлімдеме жасады. Оның айтуынша, бұған дейінгі санкцияда әскери техниканы абхаз жеріне келтірмеу жағы да қарастырған еді. Оның «Кавказды арандату» деген сөзін «енді, Абхазияға қару заңды, ашық түрде келетін болды» деп түсінген дұрыс шығар.
Санкцияны жойған күннің ертеңіне, Абхазия мен Оңтүстік Осетия Парламенттері «тәуелсіздігімізді мойындаңдар» деп бүкіл әлемге жар салды. Ресейдің санкция күшін жойғаны автономды республикаларды қанаттандырғанға ұқсайды. Бұл республикаларға сонымен қатар, Косово оқиғасының да әсер еткенін атап өту керек. Ресей Косовоның Сербия құрамында қалуын көксегенде, Батыс елдері мен АҚШ ресми Мәскеудің пікірін қажет етпеген. Енді, Ресей Абхазия мен Оңтүстік Осетияны қолдау арқылы, Косовода қалған өшін қайтарғысы да келетіндей. Бірақ, Ресей президенті Путиннің «Біз Батыс елдері секілді екі жақты стандарт бойынша жұмыс істемейміз. Косовоның біржақты түрде тәуелсіздік жариялағанына қарсымыз. Сол секілді, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның да бір жақты түрде тәуелсіздік жариялауын қолдамаймыз» деп осыдан 3 апта бұрын жасаған мәлімдемесінің өз күшінде қалу-қалмауы да белгісіз.
Грузияның дағдарыс жөніндегі министрі Тимур Якобашвили «Грузия Абхазия мен Оңтүстік Осетияның заңсыз Парламенттерінің не істеп не қойғанына комментарий жасауға міндетті емес. Ресей бұл елдердің тәуелсіздігін мойындамайды деп сенем» дейді.
Ал Грузияның босқындар жөніндегі министрі Кове Собелиани «Министр ретінде емес, Грузияның азаматы ретіндегі азаматтық позициямды білдірейін. Егер әлемдік қауымдастық олардың (Абхазия мен Оңтүстік Осетияның) тәуелсіздігін мойындайтын болса, мұның соңы өте қиын жағдайға әкеліп соғады» дейді.
Біз, әскери операция басталғанда, Абхазиядан Тбилисиге ауып келген Гия есімді босқын жігітпен пікірлестік. Ол «Грузиндер мен абхаздар бір бірімен туыстас болып кеткен халықтар. Халық негізі қайтадан Грузияға қосылғысы келеді, бірақ, билік режимі ғана қасарысып отыр. Негізі, Абхазияны уыстан әуел баста шығарып алғанымыз дұрыс болмады. Бұл Грузияның кінәсі. Арандатуға беріліп, Абхазияға әскер кіргіздік. Сонан кейін тұтанған соғыс оты екі халықты онан әрі ажыратып жіберді. Біз 15 жыл бұрын қызбалыққа берілмеуіміз керек еді» дейді.
Соғыс деген сөзді естігенде біздің ойымызға, 1941-1945 жылдар аралығы еске түссе, Грузияда соғыс бір мүшел бұрын ғана болған нәрсе.
Күні кешеге дейін, Грузия билігі Абхазиядан жөңкіліп келген грузиндерге «Кері көшіңдер. Абхазия Грузияның бір бөлшегі. Сендер ол жақтағы үйлеріңді тастап кетуге міндетті емессіңдер. Сендер қайтып барсаңдар, Грузияның Абхазияны өз аумағына қосып алу мүмкіндігі артады» деп босқындар арасында идеологиялық жұмыс жүргізген.
Енді, Абхазия мен Оңтүстік Осетия парламенттерінің ашық түрде тәуелсіздік талап етуі босқындарды ол жаққа тіпті жақындатпайтындай ахуал туғызатын шығар.
Іргесі сөгілгелі тұрған Грузияға қарап, Қазақстанда автономды республиканың болмағанына тәуба дестік. Негізі, бір ұлт өкілдері көптеп шоғырланған аудандар мемлекеттің біртұтастығына кері әсер ететінін тарих қаншама рет дәлелдеп бергенімен, көптеген елдер әлі де бұл мәселеге аса бір ыждаһаттылықпен қарамайды. Мәселен, біздегі Ұйғыр ауданында негізінен ұйғырлар қоныстанған. Оңтүстік Қазақстандағы Сайрам ауданында өзбектер тұрғындардың басым бөлігін құрайды. Елімізде тек ғана күрдтерден, дұнғандардан тұратын аудандар бар. Солтүстік шекарадағы аудандар да оңып тұрған жоқ. Мұндай аудандардағы «бостандық сүйгіш» қозғалыстардың әйтеуір бір күні «өз ойынан» хабар беретінін жадымыздан шығармағанымыз абзал. Бірақ, бізде әзірше, бұл мәселемен бас қатырған шенеунікті аңдамадым.
Кезінде таяқ тастам жердегі территориясына ие бола алмаған Грузия бұл күндері мазасыз күй кешуде. Өйткені, Грузияның құрамындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия автономды республикалары «өздерін тәуелсіз мемлекеттер ретінде мойындауды» сұрап отыр. БҰҰ мен Ресейге бағытталған бұл қарар қабылданатын болса, яғни, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін әлемдік қауымдастық мойындайтын болса, Грузия мемлекетінің аумақтық біртұтастығына заңды түрде шәк келтірілмек.
Алайда, шартты түрде бұл екі автономиялық республика 15 жылдан бері Грузиядан тәуелсіз.
КСРО ыдыраған кезде, тәуелсіздік алмақшы болған бұл автономиялы республикалар мәселесін Грузия әскери күш қолдану арқылы шешпек болған. Арада талай қан төгілген. Ол жағдай Грузия тарихында «грузин-абхаз соғысы», «грузин-осетин» деген атпен қалатын шығар. Абхазияда тіпті, отбасында «грузин бағыттас» және «абхаз бағыттас» ретінде екіге айырылған жағдайлар да болыпты. Бірақ, әскери операция Грузияның өзіне кері әсер еткен. Соңғы 15 жылда ресми Тбилиси Абхазия мен Оңтүстік Осетияға билік ету мүмкіндігінен айырылып қалған.
Абхазияда қоныстанған грузиндер жаппай абхаз жерін тастап, Тбилисиді жағалай бастаған. Оларды мұнда «абхаз босқындары» дейді. Оңтүстік Осетияда да сондай жағдай қалыптасқан. Алайда, әлемдік қауымдастық бұл екі автономиялы республиканың тәуелсіздігін тануға асықпағаннан кейін, ресми Тбилисидің рөлін ресми Мәскеу орындауға кіріскен. Дәлірек, Ресей Абхазия мен Оңтүстік Осетия халқына «өз азаматтығын» үлестіруді бастаған. Бұл екі автономияның валютасы грузин лариі емес, ресей рублі.
Олардың Грузия құрамында тек шартты түрде ғана қалып отырғандығын ескерсек, Косовоның Сербиядан бөлініп шығуы, яғни, «тәуелсіздікке бір жақты түрде де қол жеткізу мүмкіндігі» бұл екі автономияның үміт отын маздатып, Цхинвали мен Сухуми бірінен кейін бірі БҰҰ мен Ресейге қарата қарар қабылдады.
Абхазияда 250 000, ал Оңтүстік Осетияда 70 000 халық тұрады. Абхазияның жер аумағы 8600 км², Оңтүстік Осетияның жер аумағы 3900 км², Яғни, екі автономияны қосқанда, Қазақстанның ең шағын облысы Солтүстік Қазақстан облысынан cал-ак аз. (Солтүстік Қазақстан облысы -123,2 мың. км2 )Ал бұл екі автономиялы республика орталықтарының Тбилисимен арадағы қашықтығын жоғарыда жаздық. Тбилиси мен Цхинвали шамамен Алматы мен Отар гарнизоны арасындағы шақырымды құраса, Тбилиси мен Сухумидің қашықтығы шамамен Алматы мен Меркі аралығындағы шақырымды құрайды.
Жер аумағы мен халық саны біздің өлшеммен алғанда бір ауданның жер көлемі мен халқына сай Оңтүстік Осетияның дербес республика атанғысы келетіні тіпті қисынсыздау. Бар-жоғы 2 мемлекетпен шектеседі.Солтүстігінде Ресей (Солтүстік Осетия ), Оңтүстігінде Грузия.
Ал Абхазияның орналасқан жері мықты. Қара теңіздің жағасын алып жатқан абхаздар тәуелсіздікке қол жеткізгеннің өзінде аштан өтіп, көштен қалмайтын секілді.
Айтпақшы, екі автономиялы республика әлемге «үшбу хат» жолдамастан бұрын, Ресей Абхазияға қатысты маңызды қадамға барды: Грузияның автономиясына қатысты бүкіл санкцияның күшін жойды. 1996 жылдан бері Абхазия Грузия мен ТМД тарапынан экономикалық блокадада қалған. Грузия ТМД елдерінің осы шараны қабылдауына ықпал ету арқылы, Абхазияны іштен әлсіретіп, автономияны кері қайтарып алмақшы болған. Осыдан 12 жыл бұрын қабылданған ол құжат бойынша ТМД құрамындағы елдер Абхазиямен сауда-экономикалық, қаржы, транспорттық қарым-қатынасқа бармауға ымыраласқан.
Әрине, бұл санкция қабылданғанымен Абхазияға тауарлар келіп-кетіп те жатты. Яғни, контрабандалық жолмен. Енді, Ресей Абхазияға қатысты санкцияның күшін жойып, ТМД-ның өзге елдерін де өзі секілді әрекет жасауға шақырып отыр. Ресей «Грузин-абхаз дағдарысын реттеуде абхаздар қолдан келген барлық шараны жасады. Ал грузин жағы келіссөздерді үзіп жіберуге дайын тұрады» деген позиция ұстанып отыр.
Солтүстіктегі көршісінің мұндай қадамы әрине, Грузияның шымбайына батпай қоймады. Грузия президенті Михаил Саакашвили «Бұл заңсыз шешім. Кавказдағы ахуалды шиеленістіруді көздеген арандату. Ресей аймақты әскерилендіру процесін бастады» деп мәлімдеме жасады. Оның айтуынша, бұған дейінгі санкцияда әскери техниканы абхаз жеріне келтірмеу жағы да қарастырған еді. Оның «Кавказды арандату» деген сөзін «енді, Абхазияға қару заңды, ашық түрде келетін болды» деп түсінген дұрыс шығар.
Санкцияны жойған күннің ертеңіне, Абхазия мен Оңтүстік Осетия Парламенттері «тәуелсіздігімізді мойындаңдар» деп бүкіл әлемге жар салды. Ресейдің санкция күшін жойғаны автономды республикаларды қанаттандырғанға ұқсайды. Бұл республикаларға сонымен қатар, Косово оқиғасының да әсер еткенін атап өту керек. Ресей Косовоның Сербия құрамында қалуын көксегенде, Батыс елдері мен АҚШ ресми Мәскеудің пікірін қажет етпеген. Енді, Ресей Абхазия мен Оңтүстік Осетияны қолдау арқылы, Косовода қалған өшін қайтарғысы да келетіндей. Бірақ, Ресей президенті Путиннің «Біз Батыс елдері секілді екі жақты стандарт бойынша жұмыс істемейміз. Косовоның біржақты түрде тәуелсіздік жариялағанына қарсымыз. Сол секілді, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның да бір жақты түрде тәуелсіздік жариялауын қолдамаймыз» деп осыдан 3 апта бұрын жасаған мәлімдемесінің өз күшінде қалу-қалмауы да белгісіз.
Грузияның дағдарыс жөніндегі министрі Тимур Якобашвили «Грузия Абхазия мен Оңтүстік Осетияның заңсыз Парламенттерінің не істеп не қойғанына комментарий жасауға міндетті емес. Ресей бұл елдердің тәуелсіздігін мойындамайды деп сенем» дейді.
Ал Грузияның босқындар жөніндегі министрі Кове Собелиани «Министр ретінде емес, Грузияның азаматы ретіндегі азаматтық позициямды білдірейін. Егер әлемдік қауымдастық олардың (Абхазия мен Оңтүстік Осетияның) тәуелсіздігін мойындайтын болса, мұның соңы өте қиын жағдайға әкеліп соғады» дейді.
Біз, әскери операция басталғанда, Абхазиядан Тбилисиге ауып келген Гия есімді босқын жігітпен пікірлестік. Ол «Грузиндер мен абхаздар бір бірімен туыстас болып кеткен халықтар. Халық негізі қайтадан Грузияға қосылғысы келеді, бірақ, билік режимі ғана қасарысып отыр. Негізі, Абхазияны уыстан әуел баста шығарып алғанымыз дұрыс болмады. Бұл Грузияның кінәсі. Арандатуға беріліп, Абхазияға әскер кіргіздік. Сонан кейін тұтанған соғыс оты екі халықты онан әрі ажыратып жіберді. Біз 15 жыл бұрын қызбалыққа берілмеуіміз керек еді» дейді.
Соғыс деген сөзді естігенде біздің ойымызға, 1941-1945 жылдар аралығы еске түссе, Грузияда соғыс бір мүшел бұрын ғана болған нәрсе.
Күні кешеге дейін, Грузия билігі Абхазиядан жөңкіліп келген грузиндерге «Кері көшіңдер. Абхазия Грузияның бір бөлшегі. Сендер ол жақтағы үйлеріңді тастап кетуге міндетті емессіңдер. Сендер қайтып барсаңдар, Грузияның Абхазияны өз аумағына қосып алу мүмкіндігі артады» деп босқындар арасында идеологиялық жұмыс жүргізген.
Енді, Абхазия мен Оңтүстік Осетия парламенттерінің ашық түрде тәуелсіздік талап етуі босқындарды ол жаққа тіпті жақындатпайтындай ахуал туғызатын шығар.
Іргесі сөгілгелі тұрған Грузияға қарап, Қазақстанда автономды республиканың болмағанына тәуба дестік. Негізі, бір ұлт өкілдері көптеп шоғырланған аудандар мемлекеттің біртұтастығына кері әсер ететінін тарих қаншама рет дәлелдеп бергенімен, көптеген елдер әлі де бұл мәселеге аса бір ыждаһаттылықпен қарамайды. Мәселен, біздегі Ұйғыр ауданында негізінен ұйғырлар қоныстанған. Оңтүстік Қазақстандағы Сайрам ауданында өзбектер тұрғындардың басым бөлігін құрайды. Елімізде тек ғана күрдтерден, дұнғандардан тұратын аудандар бар. Солтүстік шекарадағы аудандар да оңып тұрған жоқ. Мұндай аудандардағы «бостандық сүйгіш» қозғалыстардың әйтеуір бір күні «өз ойынан» хабар беретінін жадымыздан шығармағанымыз абзал. Бірақ, бізде әзірше, бұл мәселемен бас қатырған шенеунікті аңдамадым.
Tuesday, May 20, 2008
Грузия
ГРУЗИН ТІЛІНІҢ АРМАНЫ ЖОҚ...
Тбилисидегі грузин тілінің қолданыс аясына қарап, қызығып кеттік Қазақ тілінің рөлі осындай болса ғой, шіркін. Шын мәніндегі мемлекеттік тіл грузин тілі секілді қолданысқа ие болса, өкпесі жоқ шығар. Көшеде келе жатып, өзіңізді шетелде жүргендей сезінесіз. Ортақ орыс тілінің көлеңкесі де көрінбейді. Оның орнын ара-тұра ағылшын тілі алмастырып қояды. Көше аттары, қоғамдық көлік бағытынан бастап, газет, арналардың барлығы да грузин тілінде. Тіпті, Тбилисиге келген алғашқы күндері өзара орысша сөйлескен жан көзімізге ілінбеген. Расын айту керек, алғашқыда ыңғайсыздау көрінген бұл заңды құбылысқа кейіннен үйренісіп кеттік.
Славян тектес тбилисиліктердің өздерінің грузинше сөйлейтіндігіне қарап, «грузин тілінсіз мұнда өмір сүрудің ақылға сиымсыздығын бұлар да түсінген екен» дестік. Шетел азаматтары ретінде «грузин тілін үйрену керек екен» деген ой да келді. Ал Қазақстанға келген кез келген шетелдіктің біздің күйімізге түспейтіндігіне бәс тігуге де болар.
Грузин БАҚ-ның ішінде орыс тіліндегі телеарналар мен газеттердің орны тіпті байқалмайды. Орыс тілінде жалғыз ғана арна бар. Оның өзінде, бұл арнада грузинше бағдарламалар көрсетіледі. Ал қалған 5 арна грузинше хабар таратады. Журналист Майя Микашавидзе «Грузияда орыс тіліндегі ақпарат құралдары ешқашанда үстемдік құрмаған» дейді. Біз Қазақстандағы қазақ тілінің жағдайымен параллель түзіп көрдік. Қазақстандағы тіл жағдайын айтқанда, бізге көбінесе «қазақтардан өзге 100-ге тарта ұлт өкілдерінің тұратыны» жайлы ақпарат алға тартылады. Алайда, Грузия да көп ұлттылық синдромынан ада емес. Ресми ақпараттарға сүйенсек, мұнда да жүзге тарта ұлт өкілдері тұрады екен. Грузин тілінің мемлекеттік тіл статусына толық сай болуы, бәлкім тіл саясатын жүргізушілердің жан-жаққа алақтамайтындығының көрінісі шығар.
ҰЛТЖАНДЫ ГРУЗИНДЕР
Грузиндердің ұлтжандылығын тілдік тұрғыдан ғана бейнелегеніміз аздау болар. Мені олар өз ұлтын сүйтіндігімен таңдандырды. Бізді «Мен қазақпын» дегеннен гөрі, мен пәленше рудың өкілімін деген мақтаныш көбірек кернейтіндігін, яки, ұлттық санадан гөрі рулық сананың жетегінде жүргенімізді ескерсек, грузиндердің үлгі аларлық қасиеттері баршылық екен.
Дін тұрғысынан алсақ, грузиндер аса діншіл халық болып көрінді. Жасы болсын, кәрісі болсын, шіркеудің жанынан өтіп бара жатып, тұра қала шоқынып жатады. Мейлі көшеде, мейлі көлікте, мейлі тіпті, қоғамдық көлікте...
РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ ӘСЕРІ
Рас, Грузияның әлеуметтік жағдайы керемет емес. Саакашвилидің жақтастары «Соңғы 4-5 жылда ғана елдің жағдайы түзеліп келеді» дейді. Мұны жоққа шығарушылар да баршылық. Көшедегі қайыршылардан бастап, Тбилисидегі барлық көрініс бұл елдегі жағдайдың Қазақстаннан әлдеқайда төмендігінен хабар береді. Алматыдағы қымбат көліктердің тығыны мен Астанадағы зәулім құрылыстың мұнда бірі де жоқ. Қазақстаннан екендігімізді естіген грузиндер «ой, Қазақстан бай ел ғой!» десіп жатты. Бірақ, Қазақстандағы қымбат һәм де жалт-жұлт еткен дүниеге көптің қол жеткізе алмайтындығын ескерек, Грузияда әлеуметтік тепе-теңдік бар екен, әлі де болса, деген ойға келдік. Яғни, өте бай адам мен өте кедей адамның арасы анау айтқандай алшақ емес...
... Бізді Тбилисидегі әлемдік деңгейдегі қонақүйлердің көптігі таңдандырды. «Мэрриот», «Кемпинский», «Интерконтиненталь», «Риксос»... Бұл қонақүйлердің барлығының дерлік Тбилисиде өз өкілдіктері бар. Мұндай қонақүйлер Тбилисиге, жалпы Грузияға шетелдіктердің көптеп келуінен болар. Бұл Грузияның сыртқы әлемге аса қызықты екендігінен хабар беретін факт болар.
Революциялар Грузияны жүнжітіп жіберіпті. Билік пен оппозицияның текетіресі қарапайым халықты шаршатып жібергенге ұқсайды. Дегенмен, кез-келген мемлекет мұндай этаптан өтуі керек деген қорытынды жасап үлгірдік. Өйткені, мемлекетте биліктен өзге саяси лагерь болмаса, болған күннің өзінде әлсіз позициядан жоғарыға өрлей алмаса, ол да мемлекеттің әрі қарай дамуын тежер еді. Ал билікке жаңа деп, жаңа қан келіп қосылғанда, оның жаңара түсетіні заңдылық. Грузияда мұндай элементтер баршылық. Сондықтан, әлеуметтік жағдайы әзірге нашар болғанымен, ең бастысы ұлттық құндылықтарын жоғалтпаған билік жүйесі жаңа леппен толығып отыратын грузиндердің ахуалдарының бұл қалыптан жоғарылайтындығына күмән келтірмейміз.
Гүлнәр МҰҚАНОВА Тбилиси, Грузия
Subscribe to:
Posts (Atom)
